📖 Twee parabels over onze op hol geslagen samenleving
Foto uit uit het boekje Methaphors van kunstenaar Jozef Wouters. Hij maakte tijdens COP20 in Lima (2014) voor elke metafoor die hij tijdens de onderhandelingen hoorde een aantal foto’s en bezorgde die aan jonge grafisch designers in het Wilson-district van Lima met de vraag om daar hun eigen creativiteit op los te laten en te fotoshoppen.
Deze zomer herlas ik Aquarius Nu! Een radicale keuze voor gezond verstand van Marilyn Ferguson en verbaasde me weer hoe raak de parabel is die ze trekt tussen onze samenleving vandaag en de slotscenes uit Het beest in de mens van Emile Zola.
Alleen trok de in 2008 overleden Marilyn Ferguson Aquarius Nu! die parabel al in 2006.
In het boek onderzoekt ze hoe de transformatie tot stand kan komen die de wereld nodig heeft om armoede, honger en vervuiling te overwinnen. Vijfentwintig jaar later zijn we nog niet echt opgeschoten.
En als je dan bedenkt dat Marilyn Ferguson een kwarteeuw voor Aquarius Nu! - het is dan 1982 - in De Aquarius Samenzwering al duidelijk maakte dat 'onze samenleving opnieuw moet worden gemaakt en niet eenvoudigweg gerepareerd’.
Op hol geslagen
In Aquarius Nu! trekt Marilyn een parabel tussen de laatste scènes uit Het beest in de mens van Emile Zola en moderne maatschappijen en hun op hol geslagen instellingen.
Ze schrijft hoe in de laatste scènes van Zola’s bejubelde roman een woedende machinist en stoker ruzie maken in de locomotief van een passagierstrein.
In zijn woede heeft de stoker het vuur van de machine tot een inferno opgestookt. De twee beginnen een worsteling. Ze grijpen elkaar bij de strot en proberen elkaar door de open deur naar buiten te werken. Ze verliezen hun evenwicht, vallen allebei uit de locomotief en rollen langs de steile helling naar beneden.
De trein dendert verder met een steeds hoger wordende snelheid. De ongelukkige passagiers - soldaten die onderweg zijn naar het front - slapen of vieren dronken feest, zich niet bewust van de ramp die hen boven het hoofd hangt.
De parabel met moderne maatschappijen en hun op hol geslagen instellingen licht Ferguson als volgt toe:
‘De mensen die aan het hoofd horen te staan, zijn verwikkeld in hun persoonlijke drama’s, verlamd door plankenkoorts of in beslag genomen door hun ambities, en hebben de chauffeursstoel verlaten. Terwijl wij, hun onwetende passagiers, de prijs gaan betalen. Tenzij we wakker worden.’
We rennen boven de afgrond
Een andere vergelijking van dezelfde strekking maakte economiefilosoof Rogier De Langhe toen ik hem in 2016 interviewde (het volledig interview is opgenomen in het boek Disrupt Jezelf dat ik met Elke Leyman schreef):
Rogier: “De oude wereld bestaat nog, omdat iedereen dezelfde dingen blijft doen als hij gisteren deed. Dus dat loopt nog wel even door, net als Wile E. Coyote in Road Runner blijft doorlopen boven de afgrond.
Illustratie door Roel Spooren uit het boek Disrupt Jezelf van Elke Leyman en Mischa Verheijden
De grond onder onze voeten is eigenlijk al weg. Het systeem draait puur nog op het automatisme. Wat doe je als de economie niet groeit? Dan verlaag je de rente. En dat doen ze nu, maar de economie groeit nog steeds niet. (Dat was 2016, nu is er een hoge inflatie, stijgt de rente, maar de economie groeit nog altijd niet - MV).
Hetzelfde met de stakingsacties van vakbonden, maar vandaag lukt het hen niet meer om hun gelijk te krijgen. Omdat de overheid zelf ook maar gewoon een van de poppetjes is.
Ze zit in een heel moeilijke positie, omdat ze in de ogen van veel mensen nog steeds de puppetmaster is, maar zelf kunnen ze heel weinig meer doen. Ze zijn natuurlijk ook niet zo gretig om dat toe te geven, want dan zeggen ze eigenlijk: ‘sorry mensen, wij zijn niet meer jullie leiders’.
Terwijl ze eigenlijk wel weten dat dat zo is, blijven ze doen alsof ze die macht wel nog hebben. Omdat veel structuren en de mensen in onze samenleving nog belang hebben bij het doen alsof we nog grond onder de voeten hebben. Anders zijn ze zelf ook niet meer relevant en hebben ze geen bestaansreden meer en verdwijnen ze gewoon in het niets.
We staan nog maar aan het begin en heel veel mensen zijn hier zelfs nog niet van op de hoogte. Het is ook nog niet zo zichtbaar: heel veel dingen gaan nog zoals ze vroeger gingen. Het is dus nog perfect mogelijk om je er totaal niks van aan te trekken. Maar hoe lang nog?”
Wake-upcall
Tijd dus om wakker te worden, te zien en (proberen) begrijpen wat er aan de hand is en miepmiep zoef radicaal voor gezond verstand te kiezen.
Dat vraagt om aandacht, om opmerkzaamheid zoals psychiater R.D. Laing zo scherp verwoordde:
Het bereik van wat we nu denken en doen
wordt begrensd door wat we niet opmerken.
En omdat we niet opmerken
dat we iets niet opmerken
kunnen we niet veel doen om dingen te veranderen
totdat het ons opvalt hoe het niet opmerken van dingen
ons denken en handelen vormt.
Om te kunnen overleven moet de mens volgens Marilyn Ferguson - en daar heeft ze volgens ons gelijk in - zichzelf opnieuw uitvinden. Zichzelf disrupten dus.
Voor die vernieuwing van onszelf en de maatschappij is volgens haar een radicale keuze voor het 'gezonde verstand' een absolute voorwaarde.
Dat lijkt een conservatieve keuze, maar gaat in werkelijkheid om zoals ecofilosofe Joanna Macy het noemt: actieve hoop. Apathie en berusting zijn niet aan de orde; we moeten samen aan de slag om van deze wereld een plaats te maken waar voor iedereen het leven de moeite waard is.
Een vraag aan jou voordat je hier vertrekt …
Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met je doen. Het gaat niet alleen om bereiken, maar vooral om beraken.
Welke parabels ken jij nog die de toestand van de wereld vandaag zo sterk beschrijven en ons als mensheid een spiegel voorhouden?
We horen het graag van je in de comments hieronder …