📖 Er is niet meer geld nodig voor de transitie, zegt deze econoom
Dirk Bezemer (Bron: Wikipedia by MeJudice - YouTube)
Dit verhaal schreven we vanuit ons aanbod voor bedrijven in opdracht van vdk bank.
Waarom we het op Re-story publiceren?
Omdat dit verhaal ons een nieuw inzicht gaf over de rol van de overheid in de transitie. Social designer Hilary Cottam gaf in een interview hier op Re-story aan dat we vier groepen nodig hebben voor de ‘de vijfde sociale revolutie’ die economie en maatschappij opnieuw met elkaar verbindt: intellectuelen, maatschappelijk middenveld en protestbewegingen, ondernemers en politiek en overheid.
Bij Re-story richten we de aandacht daarbij eerder op ondernemers en ondernemende mensen. Met dit verhaal wordt duidelijk hoe belangrijk de rol van de overheid is om het wettelijke kader tot stand te brengen en de context te creëren waarin ondernemers en ondernemende mensen hun verantwoordelijkheid kunnen opnemen en hun rol kunnen spelen.
Met de ‘vdk inspireert’-evenementen wil vdk bank het debat voeden met relevante thema’s. Tijdens de tweede editie op 17 november 2022 gebeurde dat met een keynote en paneldebat rond de Nederlandse professor Dirk Bezemer over geld en hoe we dat in de juiste richting laten rollen.
“Wat is de werkelijkheid achter de metafoor ‘geld de juiste kant op laten rollen’?” vraagt Dirk Bezemer, professor aan de Rijksuniversiteit Groningen in het noorden van Nederland en gespecialiseerd in internationale financiële ontwikkeling en lid van het Sustainable Finance Lab, zich meteen hardop af.
Economie is immers geen homogene wetenschap. Er bestaan verschillende scholen met verschillende opvattingen.
Bezemer maakt dat duidelijk door aan te geven dat Ben Bernanke, de voormalige voorzitter van de Amerikaanse centrale bank tijdens de kredietcrisis dit jaar de Nobelprijs kreeg voor economie op basis van dit schema.
“Deze visie bekijkt de economie als een draaiwiel”, zegt Bezemer, die het later ook een draaischijf zal noemen. “Mensen brengen hun spaarcenten naar de bank en daarmee worden fabrieken, kantoren en zelfs windmolens gerealiseerd.”
“Het is prachtig,” zegt Bezemer, “maar dit is niet hoe een bank werkt. Het is niet de werkelijkheid als je naar de feiten kijkt.”
Wat volgens hem vooral gefinancierd wordt door banken zijn niet zozeer machines, robots, patenten en windmolens maar vastgoed en vermogenstitels zoals aandelen, obligaties en derivaten.
“Eigenlijk,” zo zegt hij, “helpt de financiële sector vandaag vooral de financiële sector en de vastgoedsector groeien.” Die ontwikkeling die we financialisering noemen, heeft de laatste dertig jaar plaatsgevonden.
McKinsey merkt zelfs in het rapport The rise and rise of the global balance sheet op dat 50% van de passiva en activa van de wereldbalans niet resulteren in het ondersteunen van de reële economie.
Schuldverschuiving
In zijn onderzok naar schuldverschuiving stelt professor Dirk Bezemer vast dat sinds de jaren negentig van de vorige eeuw bankkrediet steeeds minder naar de reële economie gaat en steeds meer naar de financiële en vastgoedsector.
Een schuldverschuiving van het gebruik van bankkrediet van de reële sector naar de financiële en vastgoedsector. Dit resulteert onder andere in het alsmaar opstuwen van de huizenprijzen in Nederland en België.
Volgens Dirk Bezemer is dit een zorgwekkende ontwikkeling. Het maakt dat we geen veranderingen kunnen doorvoeren, omdat het financiële systeem voornamelijk met zichzelf bezig is.
De economie als kringloop
Anders dan Nobelprijswinnaar Bernanke ziet Bezemer de economie als een kringloop. Ook al zal hij er geen Nobelprijs mee winnen, lijkt dit model hem toch nuttiger dan dat van de ‘ draaischijf’.
Banken faciliteren investeringen, in materieel, menselijk, maatschappelijk en natuurlijk kapitaal. Samen met consumptie zorgt dit voor reële economische groei of inkomensgroei.
Die inkomensgroei kan worden uitgegeven aan consumptie, nieuwe investeringen, opbouw van financiële buffers om schokken op te vangen (de groene pijlen) en voor het opbouwen van vermogen (rode pijl). In de huidige economie is de rode pijl overheersend geworden waardoor geld ophoopt in de financiële en de vastgoedsector.
Wat betekent duurzame financiering in een wereld van geldophoping? vraagt professor Bezemer zich af in zijn besluit. Wat kunnen we verwachten van de financiële sector in de transitie naar duurzaamheid?
“Niet zo heel veel” zegt hij en benadrukt dat door het nog eens te herhalen.
Het gevaar bestaat dat we gaan geloven dat de transitie kan plaatsvinden als we maar genoeg geld gemobiliseerd hebben. Onszelf dat wijsmaken zou een grote vergissing zijn, meent Bezemer.
“Dit is het negatieve verhaal,” zegt hij, “maar als we blijven focussen op wat niet werkt hebben we ook geen ruimte voor wat wel werkt.”
Hoe verder?
Er is niet meer geld nodig voor de transitie. We moeten niet hopen op actief aandeelhouderschap, engagement en ESG (Environmental, Social en Governance - Milieu, Maatschappij en Governance), en ook niet op green bonds. “Niets laat op dit moment zien dat dat resultaat oplevert”, stelt Bezemer.
“Elke systeemtransitie naar een andere inrichting van de maatschappij kan niet gebeuren zonder een sturende overheid.
Wat nodig is, is een daadkrachtige missiegedreven en sturende overheid. Een overheid die private investeringen coördineert, zelf investeert en directieve ‘credit guidance’ geeft.
En wat nog nodig is, is een vereenvoudigde financiële sector die stuurt op reële uitkomsten en niet op financiële markten.”
Paneldebat
In het panelgesprek na de keynote van professor Dirk Bezemer onder leiding van VRT-journalist en De zevende dag-presentator Lieven Verstraete zijn de panelleden Lieve Logghe, Chief Financial Officer van de olietankerrederij Euronav, Olivier Deleuze, burgemeester van Watermaal Bosvoorde, gewezen Staatssecretaris voor energie en duurzame ontwikkeling en gewezen topman van het UNEP en Heidi Degerickx, algemeen coördinator van het Netwerk tegen armoede het roerend met Dirk Bezemer eens: er is een sturende overheid nodig.
Er zijn drie momenten waarop Dirk Bezemer in het panelgesprek illustreert hoe sterk we geneigd zijn voor de oplossing van onze problemen in plaats van naar de overheid naar banken en de financiële sector te kijken.
Het eerste moment is als Heidi Degerickx vraagt wat de financiële wereld gaat doen aan de armoede, waarop Dirk Bezemer aangeeft dat armoede een maatschappelijk probleem is.
Onvoldoende toegang tot fatsoenlijk wonen en een ontoereikend inkomen zijn in de eerste plaats een probleem dat bij de overheid ligt. Er is geen andere partij die toegang tot wonen mogelijk kan maken en ook als het om minimuminkomens gaat, is er geen andere partij dan de overheid.
Het tweede moment is als Lieve Logghe geconfronteerd wordt met het feit dat het aandeel van Euronav door het dak schiet (weliswaar na twee heel moeilijke jaren) en of daar niet iets te halen valt.
Nee, zegt Dirk Bezemer, je moet niet de zeevaarders lastigvallen. Hij kent de Belgische cijfers niet, maar de Nederlandse overheid geeft jaarlijks meer dan 9 miljard euro subsidie aan de fossiele industrie en binnen het Ministerie van Economische zaken zit een kredietverzekeraar die bijna alleen maar olie- en gasprojecten verzekert. Dat moet stoppen. Je moet kerosine belasten en door dat meer en meer te doen wordt het vanzelf minder nodig om olie te transporteren.
Het laatste moment is als het gaat om een motor op waterstof voor zeeschepen. Vandaag bestaat zo’n motor nog niet, vertelt Lieve Logghe, maar de schepen van Euronav worden al wel voorbereid om waterstof als brandstof te kunnen gebruiken. Op dit moment is dat niet evident omdat het volume van waterstof te groot is.
Hier ligt volgens Dirk Bezemer bij uitstek een rol voor de overheid om voor innovatieplatformen te zorgen zodat investeerders de juiste keuzes kunnen maken.
Voor de slotvraag waar de hoop zit, noemt Bezemer dat een gewetensvraag en sluit zich aan bij Olivier Deleuze die zichzelf cynisch noemde, maar volgens Bezemer eerder realistisch is: het is een combinatie van beleid en rampen die tot aanpassing gaan leiden.
Aanpassing komt er gegarandeerd. Als je op een muur afgaat stop je sowieso een keer. De vraag is hoe lang het nog kan duren eer je op die muur botst.
Een vraag aan jou voordat je hier vertrekt …
Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met je doen. Het gaat niet alleen om bereiken, maar vooral om beraken.
Welk door de overheid gecreëerd wettelijk kader of context zou jou als ondernemer of ondernemend mens helpen je verantwoordelijkheid op te nemen om je rol in de transitie te kunnen spelen?
We horen het graag van je in de comments hieronder …