📖🎧 Wat is nu het verhaal dat verteld moet worden? vroeg zangeres Nynke Laverman zich af en vond een antwoord
Zangeres Nynke Laverman vat de tricky tijden waarin we ons vandaag bevinden in woord en klank. Ze maakt muziek die hoofd en hart raken. Voor haar begint een creatief proces met een nieuw avontuur. In het geval van haar nieuwe album ‘Oak’ een oeroud ritueel. Een Vision Quest. Een overgangsritueel waarbij je in de natuur voor de hele gemeenschap op zoek gaat naar het antwoord op een vraag. De vraag die Nynke zich stelde: wat is nu het verhaal dat verteld moet worden?
Zangeres Nynke Laverman. Foto door Femke Teussink
“Ik voel mezelf meer verhalenverteller dan zangeres of muzikant”, zegt zangeres en songwriter Nynke Laverman.
In een kleine ruimte bij haar studio in Weidum in Friesland - in het hoge noorden van Nederland - zit ze in een zetel. Ik zit op een bureaustoel tegenover haar. Naast me een drumstel, achter me een piano. Door het kleine zijraam ontvouwt zich een wijd landschap met koeien.
🎧 Luisteren
Je kan dit verhaal, het interview met Nynke Lverman ook beluisteren. Je hoort dan ook fragmenten van haar muziek. Luisteren kan via Soundcloud (hieronder) op Spotify of Apple Podcasts.
Tof als je na het luisteren ook een beoordeling geeft!
Nynke is blij dat ze haar verhalen kan vertellen via muziek: “Dat is natuurlijk wel het allersterkste middel om verhalen te vertellen”, vindt ze.
“Ik ben ook heel blij dat ik kan zingen, maar soms zitten woorden er misschien nog tussen”, zegt ze. “Met mijn man Sytze, met wie ik alle muziek maak, heb ik gesprekken over de rol van taal in muziek.
Ik hou van taal en van verhalen en ik geniet van het schrijven van teksten, maar ik zie ook steeds meer dat dat meteen in die verstandelijke laag in je hoofd terechtkomt. En dat het ook interessant kan zijn om dat los te laten.
Het is een interessant zoekproces om taal ook als klank te gebruiken. Soms vraag ik me af of ik al niet alles heb gezegd wat ik wilde zeggen? Dat ik steeds maar weer opnieuw een manier probeer te vinden om hetzelfde te zeggen.
Maar ik hou ontzettend van verhalen en ben gefascineerd door hoe wij als mens verhalende wezens zijn. Hoe we daar niet zonder kunnen. Hoe we eigenlijk de hele wereld zien en betekenis geven met verhalen.
Dat vind ik een geweldig gegeven: je kan vast komen te zitten in een verhaal, maar je kan een verhaal ook veranderen. Daarmee verander je je blik op de wereld. Daarmee verander je bijna de wereld, zou ik willen zeggen.”
Samenwerking met sprekers
In het interview met ecoloog Matthijs Schouten (binnenkort te lezen en beluisteren) vertelde hij over zijn samenwerking met Nynke.
“Ik leuter wat,” zei Matthijs, “en de mensen hebben dan zoiets van: ja, dat is waar. Maar als Nynke een lied zingt, dan gebeurt er iets. Dan wordt er iets aangeraakt.”
Nynke lacht en beaamt instemmend. Maar ze weet niet waarom dat gebeurt, zegt ze.
Nynke: “Dat is de kracht van muziek. Ik zou niet kunnen analyseren wat er dan gebeurt.
Ik weet alleen dat ik van jongs af aan heb gevoeld dat er iets gebeurt als ik met volle concentratie zing. Ook met mezelf. Wat dat is? Ik ben alleen maar ontzettend blij dát het er is.
Zo zoek ik nu ook de samenwerking met sprekers die een heel interessant verhaal te vertellen hebben en dat anders binnenkomt als je daar zo nu en dan een lied tussendoor weeft of muziek onder zet.
Het zet een ander deel in onze hersenen aan. Alsof een ander laatje in je hoofd of in je hart open gaat en het gewoon binnenkomt.
En of je nu muzikaal bent of niet, iedereen reageert erop, iedereen doet het iets. Daarom is muziek het allermooiste middel om iets over te brengen.”
Creatief proces
Zo werkt Nynke Laverman samen met antropoloog Jitske Kramer. Samen geven ze concertcolleges over het boek Tricky Tijden van Jitske dat gaat over de dynamiek van grote veranderingen.
In tricky tijden staat de bestaande ordening ter discussie, het vertrouwde moeten we loslaten. Grenzen worden verlegd.
Elke transformatie kent een turbulente tussentijd, een intrigerende transitiefase waar de wereld lijkt te spelen met haar eigen regels.
Die tussentijd van het vertrouwde loslaten, terwijl we het nieuwe nog niet kennen, is volgens Nynke heel vergelijkbaar met een creatief proces.
Nynke: “Ik herken de stadia waar je tijdens een tranformatie doorgaat en die Jitske in haar boek Tricky Tijden beschrijft (separatiefase, liminale fase en integratiefase, meer daarover in dit interview met Jitske Kramer - MV).
Een creatief proces begint altijd met een idee of met inspiratie. Daarna ga je zoeken en daarbij kom je ook twijfels en niet-weten tegen. Je vraagt je af of wat je maakt wel iets is.
Soms kom je in totale stilte terecht en lijkt het helemaal niet verder te gaan. Dat niet-weten is altijd oncomfortabel.
Je weet dat je iets wil maken en in het begin denk je daar een voorstelling van te hebben, maar het wordt toch altijd iets anders. Je weet dus in feite niet waar je naartoe op weg bent.
Mijn man Sytze houdt van die fase. Van het zoeken en dat alles nog open ligt. Ik word er altijd vrijwel meteen ongemakkelijk van. Ik ben misschien te doelgericht met het eindpunt in zicht.
Maar je moet gewoon accepteren en beter nog omarmen dat je de eerste tijd aan het zoeken bent. Ik probeer daar steeds meer van te genieten, maar ik vind dat moeilijk.
Ik ben er meer van gaan houden door tijdens concerten te improviseren. Dat is ook een soort groot niet-weten instappen. Even de controle loslaten en kijken waar je dan uitkomt.
Dat heb ik mijn hele leven verschrikkelijk gevonden. Bij het woord ‘improvisatie’ alleen al brak op de toneelschool het zweet me uit. Dat gaat natuurlijk over controle en het gevoel van controleverlies.
Maar de ervaring met de concerten heeft me vertrouwen gegeven. Ik ontdekte dat ik improviseren eigenlijk ontzettend leuk vind en dat ik een bepaalde muzikaliteit heb waar ik op kan vertrouwen.”
Zoeken naar iets nieuws
Op maatschappelijk vlak zie ik ook dat we aan het zoeken zijn. We voelen wel dat het oude systeem, het oude verhaal, niet meer toereikend is. We worden er niet meer gelukkig van of geloven er niet meer volledig in.
Dus komt er een drang om te zoeken naar iets nieuws. Maar de voorstelling van wat dat nieuwe dan is, is nog heel ver weg. En dan kom je in die ongemakkelijke fase van dat niet-weten.
Dat is als het zoeken naar vrijheid bij het improviseren en ik vind het mooi om de fase van dat niet-weten voelbaar te maken met de boodschap dat we kunnen vertrouwen op intuïtie, op wat we allemaal kunnen.
En te vertrouwen op elkaar. Het is heel belangrijk om in dat moment te verbinden, om samen ergens naartoe te bewegen. Belangrijk is dat ik, als we improviseren, Sytze daar volledig in kan vertrouwen.
Eerst dacht ik: maar stel dat ik dan enorm de mist in ga en een hele valse noot zing bijvoorbeeld. ‘Dan herhaal je hem een keer en dan is het wat’, zei Sytze.
Het idee dat je geen fouten mag maken bestaat niet als je aan het zoeken bent. Fouten zijn dan juist geweldige mogelijkheden om ergens te komen waarvan je van tevoren niet had gedacht dat het ook een pad zou zijn.
De connectie met het publiek is op die momenten ook het sterkst. Het publiek voelt of iets in het moment ontstaat of van tevoren bedacht is.”
Oprechte excuses
Als ik vervolgens vraag hoe haar bekendste nummer ‘ Your Ancestor’ van het album Plant tot stand is gekomen, vertelt ze dat die song niet uit improvisatie, maar voor haar gevoel wel buiten haar ratio om is ontstaan.
Het blijkt ook een mooi voorbeeld van spelen met klank en taal waar ze eerder over vertelde.
Nynke: “Ik was wel met de thematiek bezig hoe wij deze wereld aan onze kleinkinderen nalaten. Maar die eerste zin: ‘Hello there. This is your ancestor speaking’, was er ineens. Ik vond die zin eerst ook een beetje raar. Ik schreef hem wel op, maar twijfelde erover.
De vorm van een brief schrijven aan mijn achterachterkleinkinderen in een verre toekomst heb ik niet bedacht.
Door die eerste zin kwam die vorm er. Daarna ben ik op de klank gaan verder borduren. De klank van de woorden hielp me naar de klank van de volgende zin en zo is dat nummer ontstaan.
Een hele aparte ervaring. Mijn hand heeft het geschreven, maar niet met voorbedachte rade. Het is gewoon langsgekomen en dat zijn wel de mooiste momenten.
Nadat ik de tekst had geschreven, ervoer ik hem zelf wel als vrij cynisch. Het was 2019 en ik had ontdekt wat we allemaal aan het doen zijn met de wereld en had een grote verontwaardiging en kwaadheid daarover.
Bij de zinnen in de tekst over de excuses: ‘We wisten het niet’. ‘We hadden niet door wat we aan het doen waren’. ‘We deden echt ons best’ dacht ik er elke keer achteraan: ja ja, we weten echt wel wat we aan het doen zijn.
Toen ik de tekst bij de opname van de videoclip voor het eerst ging performen, voelde ik dat het nummer totaal niet zou werken als ik het cynisch ging performen. Ik moest de excuses aan de volgende generaties oprecht brengen.
Op die manier heeft die tekst mij een enorme les geleerd. Ik leerde met meer compassie naar onszelf nu te kijken: dit zijn wij nu, ik weet dat we heel veel stuk hebben gemaakt, maar op dit moment kunnen we niet beter.
En misschien is dat ook wel waar, omdat het allemaal heel complex is. We zijn hierin gegroeid, het is niet iets wat je van de een op de andere dag verandert.
Dus ik ben dat lied heel dankbaar. Het leerde me dat je niets opschiet met cynisme. Daar zit een publiek ook niet op te wachten.
En als het een oprecht excuus is, dan kan het iets raken waardoor het mensen aan het denken zet. En dat is wat je wil.”
Een sprookje
Het je weer aan het denken zetten, is wat Nynke ook doet met de vertelling ‘The Story of the Straight Line’ op haar nieuwe album Oak.
Ze brengt het met dezelfde bevlogenheid en urgentie als ‘Your Ancestor’. (Het nummer verschijnt op 13 juni, maar je kan nu al een fragment beluisteren in de podcast van dit interview - MV)
Nynke: “Het is een gesproken nummer, op rijm. Dat is ook weer een nieuwe vorm voor mij, een sprookje. Dat is een verhaalvorm die sterk in onze cultuur aanwezig is. En ik hou van sprookjes.
Sytze heeft er een hele mooie soundtrack voor gemaakt op de kalimba, een Afrikaanse duimpiano waardoor je ook meteen in een sprookjeswereld zit.
Het is in feite ook wel weer een bespiegeling op onze manier van leven hier in het westen.
Het gaat over een kleine punt die de vurige ambitie heeft een rechte lijn te worden. Niet zomaar een rechte lijn, maar echt de langste rechte lijn die de wereld ooit heeft gezien.
Dat is uiteindelijk die alsmaar stijgende rechte lijn die een beetje staat voor ons economisch systeem van groeien, groeien, groeien.
Maar een rechte lijn is eindig en dat realiseert die punt zich uiteindelijk ook als hij tot het besef komt dat hij diep van binnen een cirkel is.”
Creatief proces
Met de verhalen achter ‘Your Ancestor’ en ‘The Story of the Straight Line’ heeft de songwriter al een mooi inkijkje gegeven in haar creatief proces.
Voor Nynke begint een creatief proces met een nieuw avontuur. Een reis, een duik in een andere cultuur, of in het geval van haar nieuwe album Oak in een oeroud ritueel. Een Vision Quest.
“Voor het maken van een album heb ik een soort researchfase”, legt ze uit. “Dan lees ik veel, maar ik wil het niet alleen maar uit boeken halen. Ik wil ook altijd echt iets ervaren.
Ik heb me altijd aangetrokken gevoeld tot reizen en me verdiepen in andere culturen. Vooral in culturen die op een bepaalde manier in harmonie leven met de natuur.
De nomaden in Mongolië, bij wie ik een tijdje heb geleefd, hebben me ontzettend geïnspireerd. Zij hebben me een ander wereldbeeld laten zien.
Dat is misschien wel het hoofdthema in mijn werk: hoe kijken we naar de wereld? Hoe kijken we in het Westen naar de wereld? Hoe kan het ook anders?”
Vision Quest
Nynke: “Voor Oak, dat we nu aan het opnemen zijn, werd ik ineens aangetrokken door het woord 'quest'. Ik was aan het zoeken naar wat nu te vertellen, waardoor de vraag naar boven kwam: wat is nu het verhaal dat verteld moet worden?
We weten al dat het huidige verhaal niet meer toereikend is. Dat onze relatie met natuur scheef zit. Dat heb ik op Plant verwoord. Maar wat is nu nodig?
Zo kwam ik op een Vision Quest uit. Dat is een oeroud overgangsritueel wat je met een bepaalde vraag ingaat.
Het gaat erover dat je in je eentje een aantal dagen de natuur intrekt. Met niks eigenlijk. Geen eten, water wel. Een slaapzakje. Maar geen afleiding. Je zoekt een plek die tot je spreekt en je gaat daar een aantal dagen zitten.
Bij mij was dat vier dagen en vier nachten. Een onvergetelijke ervaring die ik voor altijd met me meedraag. Heel mooie dagen, ook al hadden we heftig weer.
Het was in het zuiden van Spanje. Een heel mooi berggebied waar het normaal rond die tijd al zo'n 20 graden is.
Maar we kwamen in storm Nelson terecht. Er werd in het gezelschap waar ik mee was gezegd dat je niet krijgt wat je wil, maar wat je nodig hebt.’ Blijkbaar was dit nodig.
Maar het is fantastisch om dan weer even helemaal met de natuur te zijn. En verder niks. Te zien hoe rijk dat is. Hoeveel het je vertelt als je ernaar wil luisteren, als je je ervoor openstelt.
Er zijn allemaal dingen die nieuw zijn. Je stelt je open voor de omgeving. Je bent kwetsbaar, want je hebt geen huis waar je je in kan terugtrekken. Je eet niet, dus je maakt jezelf letterlijk leeg.
Je gaat ineens echt letten op wat er om je heen gebeurt. Er zijn allerlei dieren om je heen die je van alles kunnen vertellen. Bomen, stenen, wat dan ook.
Ik denk dat het in de kleine stapjes zetten naar het creëren van een nieuw verhaal ook belangrijk is om van perspectief te wisselen. Dat je eens vanuit het perspectief van een boom denkt.
We denken heel erg vanuit de mens als het centrum van de wereld, maar stel dat je al die teksten ook kan beluisteren vanuit de eik.
Stel dat we op een vergadering van de eiken komen. Dat vind ik interessante dingen om te onderzoeken.”
Voor de gemeenschap
Nynke vertelt dat ze in voorbereiding op haar vertrek voor de Vision Quest de opdracht kreeg ook thuis al een aantal voorbereidende rituelen te doen.
Nynke: “Een Vision Quest doe je niet, zoals bij een retraite, voor jezelf. Je doet het voor je gemeenschap, voor je mensen.
De vraag waarop je een antwoord zoekt, stel je dus niet alleen voor jezelf. Door de gemeenschap te betrekken, wordt gelijk het heel individualistische dat onze cultuur kenmerkt, doorbroken.
Zo heb ik op voorhand bij mensen om me heen gevraagd of ik voor hen iets kon meenemen naar die quest. Niet letterlijk iets tastbaars, maar een gebed, een wens, een hoop.
Die werden dan allemaal in een soort bundeltje met tabak geblazen. Ik had een ketting van bundeltjes mee.”
Het antwoord
Nynke: “Het heeft me ook echt een antwoord gebracht. Niet meteen trouwens, dat moest nog bezinken.
Het is geen wereldschokkend inzicht. Wat ik op mijn vraag terug hoorde, is: het is er al, het is om de hoek, het begint dichtbij.
Ik voel soms een enorme verantwoordelijkheid voor dat grote verhaal: wat moet er nu verteld worden? En hoe kan ik de wereld helpen?
Dat kan je heel groot maken, maar ik kwam erachter dat het veel dichterbij ligt. Dat het voor ons allemaal misschien veel dichterbij ligt dan we soms denken.
Op mij kan het heel overweldigend overkomen wat nu allemaal in de wereld aan de hand is en dat geeft me het gevoel daar geen invloed op te hebben. Ik voel me machteloos.
Maar eigenlijk weten we allemaal diep van binnen waar het hem zit. Het gevoel dat we helemaal vervreemd zijn van de natuur. Maar dat kan natuurlijk nooit: we zijn nog steeds natuur.
Dus het is er al. Je kan er steeds bij, als je maar wil. Als je je daarvoor openstelt en als je luistert. Dat vind ik een heel troostrijk gegeven.
Ook de rol die verhalen daarin spelen. Wat ik net zei over het gevoel te hebben geen invloed te hebben op wat in de wereld aan de hand is, begint natuurlijk allemaal bij de verhalen die we elkaar vertellen.
Die verhalen kunnen we met elkaar in stand houden of veranderen. Voor jezelf al, voor wat je je kinderen meegeeft, voor ...
Het antwoord en de inzichten die je terug krijgt tijdens een quest deel je met je gemeenschap door het te laten zien in de manier waarop je na die quest je leven leeft.”
Aanmoediging
Nynke wil ook de term ‘quest’ weer terug onder de aandacht brengen.
Nynke: “Ik merk dat veel mensen die term niet kennen. En ik denk dat we in zo’n periode van zoeken rituelen missen. Rituelen helpen begrijpen waar je inzit.
Zo'n quest gaat ook heel erg over het op dat moment connecten met die plek. Het ergens zijn. Het in het moment zijn. Dat is ook een lied geworden ‘Home in the moment’. Kan ik echt thuis zijn in het nu?
Ik hoop met het album en de concerten ook echt even een moment te creëren van in het nu zijn. Even de klok vergeten. Vergeten waar je bent of juist heel sterk voelen waar je bent.
En het gevoel hebben dat we op dat moment echt even samen zijn. Omdat ik denk dat dat ook is wat we nodig hebben: elkaar zien en zien waar we zijn.
Daarom wil ik mensen aanmoedigen het zelf te gaan doen. Zoek een mooie plek uit in de natuur en ben daar even. Dan gebeurt er al zoveel, terwijl je in het begin misschien denkt: ik zit hier maar en er gebeurt niks.
De natuur kan daarbij een gids zijn. Dat is waar we in leven, dat is wie we zijn. Door je daarvoor open te stellen, leer je elke dag over jezelf, waar je inzit en naartoe gaat.”
Maak jij verandering mee mogelijk!?
Met verhalen zoals het verhaal dat je net las, werken we aan een verhaalverandering waardoor mensen en organisaties weer kunnen floreren. Verhalen die vertellen hoe het anders kan. Die ogen openen en de kijk op de wereld veranderen. En daardoor verandering in gang zetten. Maak jij verandering mee mogelijk!? Word sympathisant met een bijdrage van 60 euro per jaar.