📖 Dit inzicht kan onszelf, onze natuurlijke leefomgeving en onze maatschappelijke systemen herstellen
Vroeger leefden en werkten we in gemeenschappen waarin sterke onderlinge verbinding en verwevenheid de norm was. Sinds de Verlichting zijn we echter steeds meer verwijderd geraakt van het land, van elkaar en van onszelf. In dit essay zet Re-story coöperant Madeleen Mulder uiteen hoe het komt dat de commons verdwenen en hoe het herontdekken van de kracht van de gemeenschap het herstel van onszelf, onze relaties met anderen en met de levende aarde mogelijk maakt.
We zitten midden in de trembling twenties.
Tegenwoordig worden de mechanistische patriarchale systemen die door de westerse samenleving zijn gecreëerd en die door de eeuwen heen zijn gebruikt om het mens- en wereldbeeld te vormen - of moeten we zeggen brainwashen -,steeds meer in twijfel getrokken en bekritiseerd.
Dit wereldbeeld, dit ene verhaal van vooruitgang en welvaart, heeft wereldwijd geleid tot groeiende ongelijkheid, verlies van biodiversiteit, klimaatcrises en sociale onrechtvaardigheid.
Fenomenen als quiet quitting, bore-out, burn-out, depressies onder jongeren en vele vormen van verslaving en (auto-immuun)ziekten groeien wereldwijd tot alarmerende niveaus.
Hoewel deze destructieve effecten van de door de mens gemaakte systemen op vele niveaus buitengewoon pijnlijk zijn, beseffen steeds meer mensen dat door de toenemende frequentie van crises en de voelbare en zichtbare consequenties daarvan verandering nodig is.
Het verhaal van vooruitgang dat eeuwenlang als de absolute waarheid is verkondigd en geaccepteerd, lijkt nu langzaamaan klaar om herschreven te worden.
“Het verhaal van vooruitgang dat eeuwenlang als de absolute waarheid is verkondigd en geaccepteerd, lijkt nu langzaamaan klaar om herschreven te worden. ”
Is het tijd voor een méér levengevend verhaal? Door het herontdekken van een verhaal dat (te) lang verborgen is gebleven? In het niemandsland waar het oude verhaal voorbij is en het nieuwe nog niet geboren is kan je jezelf vernieuwen.
Nieuwe verhalen
Waar begin je met het ontwerpen van nieuwe systemen om de zogenaamde ‘wicked problems’ van vandaag op te lossen. Systeemverandering begint met nieuwe verhalen.
Verhalen als ontwerp voor een nieuw sociaal weefsel van onze samenleving zullen op hun beurt stukje bij beetje ons collectieve wereldbeeld doen kantelen.
Maar hoe schrijven we deze nieuwe verhalen? Hoe ontwerpen we die nieuwe systemen zonder daarbij oude manieren van denken en doen zoals efficiëntie, concurrentie, controle en extractie te herhalen?
Als we weten dat we het maatschappelijke systeem, ons westerse economische en juridische systeem, enkel kunnen veranderen wanneer de paradigma’s, de overtuigingen, van de mensen in die systemen veranderen, is er dus juist op individueel niveau werk aan de winkel. Disrupt jezelf.
Zoals April Rinne in haar boek Flux, 8 superpowers for thriving in constant change schrijft, betekent in de Chinese cultuur het woord ‘crisis’ zowel gevaar als kans.
Hoe overwinnen we onze beleving dat de competitieve, extractieve kapitalistische mindset het enig mogelijke ‘normaal’ is?
Ervaren we de huidige grootschalige crises als kans voor het creëren van iets nieuws of als bedreiging van het bestaande?
En hoe overkomen we de schaamte over de destructie die onze westerse kapitalistische systemen hebben aangericht?
En - minstens zo belangrijk - hoe overwinnen we de pijn van uitgebuit en onderdrukt te zijn als natie, ras of groepering door westerse samenlevingen en hun wereldbeelden?
Leren als levende systemen
Laten we daarom onderzoeken hoe we voorbij het oude verhaal kunnen komen. Om dit te doen biedt de theorie van levende systemen inzichten.
Zoals Laura Storm en Giles Hutchins helder toelichten in hun boek Regenerative Leadership, kunnen we van de natuur leren hoe levende systemen voortdurend bezig zijn met balanceren.
Balans vinden tussen scheiding en verbinding, convergentie en divergentie, structuur en chaos, innerlijke en uiterlijke focus.
Als we dit toepassen op onszelf en onze maatschappelijke systemen, dan geeft het ons stof tot nadenken over het balanceren tussen onder andere zijn en doen, oud en nieuw, man en vrouw, zwart en wit.
Hoe vinden we opnieuw een evenwicht tussen nieuwe en oude manieren van handelen, voelen, denken en zijn?
Laten we afstemmen op ons vermogen als mens tot transformatie en leren. Hoe leren we als de levende systemen die we zijn?
In haar boek Who Do We Choose to Be? Facing Reality, Claiming Leadership, Restoring Sanity, schrijft Margaret Wheatley verwijzend naar wetenschappelijke bevindingen het volgende over levende systemen:
“Een levend systeem bezit doorlaatbare grenzen en zingevende capaciteiten. Het is een open systeem, in staat om energie uit te wisselen met zijn omgeving in plaats van een eindige hoeveelheid op te gebruiken.
Als het systeem zich openstelt voor zijn omgeving, neemt het informatie op als vorm van energie. Het merkt veranderingen en verstoringen op die het vervolgens verwerkt, om daarna vanuit vrijheid een reactie te bepalen.
Dit essentiële proces van het leven is het gebruiken van cognitie en zelforganisatie om zich aan te passen en te veranderen.
Een levend systeem kan zichzelf reorganiseren om meer adaptief te worden en te overleven in evolutionaire zin.
“Een levend systeem kan zichzelf reorganiseren om meer adaptief te worden en te overleven in evolutionaire zin. ”
Door zijn uitwisseling van informatie creëert het nieuwheid en diversiteit, en houdt het zichzelf in stand in situaties van grote veranderingen, crises en catastrofes.
Dit alles is mogelijk en gebeurt dagelijks zolang het systeem open blijft, bereid om te leren en zich aan te passen.
Als een levend systeem zich echter afsluit, is er geen mogelijkheid voor verandering en groei.
Gesloten systemen hebben geen adaptief vermogen om zich aan te passen aan veranderingen in het leven: het vermogen om te leren is wat levende systemen onderscheidt van machines.”
Oud zeer
Hoe lelijk en pijnlijk moet onze dagelijkse realiteit worden voordat we beseffen dat we daadwerkelijk kunnen leren om ons open te stellen voor het leven en voor elkaar, in plaats van onszelf af te sluiten?
Wat is het dat we misschien moeten overwinnen, genezen en/of herontdekken, zowel op individuele als op collectieve schaal?
Met betrekking tot genezing, wat in wezen het loslaten van oude pijn en gewoonten is, biedt het werk rondom het helen van trauma door Stephen Porges, Bessel van der Kolk, Gabor Maté en Thomas Hübl en vele anderen een verscheidenheid aan interessante inzichten.
Op individuele schaal is volgens Gabor Maté trauma niet wat er met je gebeurt, maar wat er ín je gebeurt als gevolg van wat er met je is gebeurd.
Velen van ons fronsen echter nog steeds de wenkbrauwen bij het horen van het woord ‘trauma’. Als iets om bang voor of beschaamd over te zijn.
“Velen van ons fronsen echter nog steeds de wenkbrauwen bij het horen van het woord ‘trauma’. Als iets om bang voor of beschaamd over te zijn. ”
Zullen we het oud zeer noemen? Zoals psychiater Bram Bakker doet in zijn gelijknamige boek.
Simpel gezegd: oud zeer is de vecht-, vlucht- of bevriesreactie van ons autonome zenuwstelsel dat ons beschermt wanneer we worden geconfronteerd met een waargenomen dreiging van buitenaf.
Bij een voortdurende mismatch tussen de realiteit zoals we deze ervaren in de buitenwereld en onze innerlijke verhalen, ervaren we dit als bedreigend.
Dit heeft op grote schaal aanhoudende stress en oud zeer-reacties tot gevolg.
Zijn we werkelijk verbaasd dat het eeuwenoude westerse verhaal van efficiëntie en vooruitgang en deze ene manier van zijn en doen, die we generatie na generatie verinnerlijkt hebben, niet langer een passend antwoord biedt om om te gaan met de chaotische en steeds veranderende wereld van vandaag?
Zo komen we bij de belangrijke vraag: hoe brengen we in deze chaotische en snel veranderende wereld ons innerlijke lichaam weer in balans? Om ons vanuit dat innerlijke middelpunt opnieuw kunnen openstellen voor het leven.
Vertragen en verbinden
Onderzoek op het gebied van trauma en de neurowetenschap leert ons dat ons zenuwstelsel flexibel is, en dat oude diep ingesleten automatische vlucht-, vecht- of bevriesreacties kunnen veranderen.
In plaats van de ervaring van emotie als hinderlijk te beschouwen en de emotie direct terug te projecteren op datgene of diegene die het triggerde, vormen je emoties in essentie een uitnodiging om je innerlijke wereld, je innerlijke verhalen, te verkennen.
Om dat te kunnen doen dien je echter wel te vertragen. Contra-intuïtief om te doen in een steeds sneller veranderende wereld met zoveel crises, nietwaar? Toch is vertragen precies wat dringend nodig is.
Waar vertragen één manier is, bestaan er gelukkig meerdere manieren om onszelf terug te brengen in een staat van rust.
Een staat waarin ons zenuwstelsel de balans in ons fysieke systeem kan herstellen. Maar hoe bereiken we een staat van rust in een wereld vol chaos en verandering?
Door sociale betrokkenheid kunnen we onze wonden helen. We kunnen het onzichtbare neurologische patroon van het oud zeer doorbreken door te dansen, bewegen, spelen, zingen, teamsporten.
Door in verbinding met anderen te zijn. Door onze ademhaling en ons fysieke lichaam te gebruiken. Door in liefdevolle verbinding - in de zin van het vertrouwen dat we niet door anderen geschaad zullen worden - met anderen te staan, kunnen we onze oude wonden helen.
En misschien is het nog wel wonderlijker te leren dat ons systeem voor sociale betrokkenheid altijd actief is.
Wat er ook gebeurt, hoe extreem we in het verleden ook zijn gekwetst, ieder mens wil ten diepste deel uitmaken van een groter geheel.
“Wat er ook gebeurt, hoe extreem we in het verleden ook zijn gekwetst, ieder mens wil ten diepste deel uitmaken van een groter geheel. ”
Is het leven niet werkelijk ongelofelijk? Mensen hebben een diepgewortelde behoefte aan verbinding zo leren we uit trauma onderzoek.
Als zoogdieren moeten we co-reguleren, verbinden, om te overleven. Zo leren we vervolgens onszelf te reguleren.
En gezien de wetenschappelijke bevindingen die beschikbaar zijn over de helende eigenschappen van de natuur, het onderling verbonden wortelsysteem van bomen en schimmels, vermoed ik dat het fenomeen te co-reguleren niet beperkt is tot alleen zoogdieren.
Misschien zijn zorg, verbinding en samenwerking wel intrinsieke kenmerken van het leven in al zijn uitingen.
Zodoende kunnen we concluderen dat we ons openstellen voor het leven, als we ons veilig voelen in de nabijheid van anderen en dan in samenwerking en gebruikmakend van ieders unieke creatiekracht uitdagingen kunnen aangaan.
Het DNA van de westerse samenleving
Nu we weten hoe we individueel oud zeer kunnen overkomen, stel ik voor te kijken naar collectief oud zeer, dat wil zeggen trauma op het maatschappelijk systeemniveau.
Wat proberen signalen als depressie, ziekte, fraude en corruptie op grote schaal in samenlevingen wereldwijd ons te vertellen over het verhaal van (vermeende) vooruitgang en welvaart?
Wat zegt het over dit verhaal dat al zo lang het fundament vormt van onze westerse economische en juridische systemen?
Evenals het onzichtbare oud zeer in velen van ons, de emotionele littekens, zijn de paradigma's die ten grondslag liggen aan onze huidige maatschappelijke systemen lang onzichtbaar en impliciet gebleven.
De gevolgen van de Newtoniaanse paradigma's van concurrentie en efficiëntie zijn vandaag de dag echter steeds zichtbaarder en voelbaarder.
Verwoesting, zowel in de vorm van aantasting van onze natuur en uitsterven van dier- en plantensoorten als depressie, burn-out en lichamelijke ziekten bij de mens.
Onze fysieke leefomgeving, maar ook onze samenlevingen en veel van haar instituties vertonen inmiddels ernstige ziektesymptomen.
Slechts een paar voorbeelden zijn de fraude en corruptie binnen overheden en bedrijven die steeds vaker aan de oppervlakte komen, en de vele onrechtvaardige wetten en regels die sociaal onrecht en extractieve handelspraktijken vergemakkelijken en legaliseren.
Zijn dit misschien louter traumasymptomen op collectieve schaal?
Vraag jij je wel eens af hoe onze systemen zijn geworden zoals ze nu zijn?
En, misschien wel belangrijker: vraag je je af hoe ze geüpdatet en/of vervangen kunnen worden?
Laten we de historische en systemische ontwikkeling van ons rechtssysteem, het systeem dat de heersende maatschappelijke normen behelst, eens onder de loep nemen.
Soorten eigendom
In The Ecology of Law schetsen Fritjof Capra en Ugo Mattei een rijk en gedetailleerd verslag van de ontwikkeling van ons westerse rechtssysteem, zowel vanuit een historisch, juridisch en wetenschappelijk systeemperspectief. Bovendien biedt het een voorgestelde koerswijziging.
De ontwikkeling van ons westerse rechtssysteem gaat terug tot het Romeinse Rijk.
Met het Corpus Iuris Civilis als belangrijkste overblijfsel en de basis voor onze huidige op eigendom gerichte visie op het recht, kan de impact van het Romeinse recht niet gemakkelijk worden overschat.
In de dagen van het Romeinse Rijk bevatte het Romeinse recht specifieke juridische bepalingen rond dingen die strikt genomen niet als privé-eigendom werden beschouwd.
Als eerste onderscheiden de Romeinen dingen die van niemand waren, dingen die van iedereen waren en die vrij bezet konden worden. Deze zaken werden beschouwd als ‘res nullius’.
Op deze (zogenaamde) grondslag vond vanaf de zeventiende eeuw grootschalige kolonisatie plaats, waarbij oorspronkelijke bewoners gemakshalve werden gemarginaliseerd of uitgemoord.
Vervolgens erkenden ze dingen die door hun aard geen eigendom konden zijn op basis van het principe van uitsluiting, en deze werden als 'res communis omnium' aangemerkt. De lucht, oceanen en stranden zijn hier voorbeelden van.
Als laatste categorie bestonden dingen die bij de stad hoorden, de zogenaamde ‘res publicae’. Voorbeelden hiervan zijn pleinen, het rioleringssysteem en stadsparken.
De westerse moderne tijd
Tijdens de Middeleeuwen vormden gewoonterecht, religieus recht en Romeins recht een samengesteld geheel van diverse onderdelen die werden aangepast aan de eisen van het complexe web van menselijke relaties dat het dagelijks leven en de wereld van die tijd vormgaf.
Echter, vanaf de zestiende eeuw begonnen rechts humanisten, in navolging van het nieuwe wetenschappelijk discours zoals bepleit door Bacon en Descartes, een nieuw beeld op het rechtssysteem te ontwikkelen.
Newtons 'Great Synthesis' versterkte dit mechanistische wereldbeeld verder en verankerde de uitdrukking 'natuurwetten' stevig in de samenleving.
Onvermijdelijk sijpelden de Newtoniaanse mechanistische paradigma's die aan deze 'natuurwetten' ten grondslag lagen, in de loop van de tijd door naar het domein van de door de mens gemaakte wetten.
Net als de vaststaande natuurwetten wordt het zogenaamde objectieve 'rule of law'-principe dat hieruit voortkwam vanaf dan als wetenschappelijk en onveranderlijk beschouwd.
Plundering, privé-eigendom en soevereiniteit van de staat
Hoewel Romeinse machthebbers in hun tijd ook betrokken waren bij het privatiseren van land dat oorspronkelijk als 'res communis omnium' werd beschouwd, kent de allesomvattende systematische bezetting en transformatie van gemeenschappelijk land naar (privé)eigendom tussen de vijftiende en het begin van de negentiende eeuw geen precedent in de geschiedenis.
Het plunderen van de commons, zowel in Engeland als wereldwijd, stuitte al met al echter op weinig ernstige belemmeringen voor de ontwikkeling van een nieuwe orde. Een nieuwe orde die uiteindelijk de basis vormde van de industriële revolutie.
In wezen vindt de westerse moderne tijd zijn fundament in de wereldwijde winning, accumulatie en mobilisatie van natuurlijke en menselijke hulpbronnen.
“In wezen vindt de westerse moderne tijd zijn fundament in de wereldwijde winning, accumulatie en mobilisatie van natuurlijke en menselijke hulpbronnen.”
Net zo ongekend als de fysieke bezetting en toe-eigening van gemeenschappelijk land en andere natuurlijke hulpbronnen, is de schaal en impact van de alomvattende transformatie van het rechtssysteem die dit alles ondersteunde en mogelijk maakte.
Het belang van het bestaan, en de ontwikkeling in de tijd, van de verschillende uit de Romeinse tijd daterende categorieën juridisch eigendom heeft uiteindelijk geresulteerd in de bijna volledige vernietiging van wat eens gemeenschappelijk bezit was.
Juridische ficties
Ter ondersteuning van de nieuwe wereldorde ontwikkelden rechtsgeleerden, velen uit Leiden in Nederland, verschillende juridische ficties en argumenten.
Doordat deze kracht van wet werd gegeven door soevereine naties, verschaften de ficties en argumenten zowel de juridische rechtvaardiging van de grootschalige privatisering en extractie, als de juridische bescherming voor de particuliere bedrijven die bij die activiteiten betrokken waren.
De Vereenigde Oostindische Compagnie is een berucht voorbeeld van onze hedendaagse besloten vennootschap, die met behulp van bovengenoemde juridische ficties en argumenten wereldwijd natuurlijke hulpbronnen heeft geplunderd.
De Nederlandse rechtsgeleerde Hugo de Groot voerde, met groot ‘succes’, het argument aan dat geen enkele publieke macht het recht van een bedrijf kan beperken of reguleren om over de aarde te zwerven en zich menselijke en natuurlijke hulpbronnen toe te eigenen.
Dit plaatste particuliere bedrijven en hun activiteiten in feite boven de soevereine macht van natiestaten en resulteerde in de winning van natuurlijke hulpbronnen in landen ver weg, en in slavernij en kolonisatie.
Aan de bescherming die de vennootschap met beperkte aansprakelijkheid in die tijd aan particuliere eigenaren gaf door hen vrij te waren van aansprakelijkheid voor hun wereldwijde (zakelijke) exploitatie van gemeenschappelijke goederen is in ons hedendaagse rechtssysteem weinig veranderd.
Door de mens gecreëerde juridische ficties beschermen nog steeds voornamelijk internationale bedrijven tegen aansprakelijkheid voor hun schadelijke en uitbuitende activiteiten.
En de kosten, schade en verantwoordelijkheid om te zorgen voor een gezonde duurzame leefomgeving worden vervolgens op de samenleving afgewenteld.
“Door de mens gecreëerde juridische ficties beschermen nog steeds voornamelijk internationale bedrijven tegen aansprakelijkheid voor hun schadelijke en uitbuitende activiteiten.”
In het kort is dit de geschiedenis van het ontstaan van de juridische basis van uitbuiting ten dienste van de zoektocht van de mens naar, en controle over, natuurlijke hulpbronnen.
Natuurlijke hulpbronnen die niet door mensen kunnen worden gecreëerd, maar alleen kunnen worden gewonnen uit de levende aarde en wereldwijd zijn geroofd ten dienste van een door de mens gecreëerd verhaal van vooruitgang en efficiëntie.
Het resultaat! Grootschalige privatisering van de commons en de zodanige transformatie van het rechtssysteem zodat eigendom en soevereiniteit van de staat, in plaats van de commons, als hoekstenen zijn gaan gelden van een nieuwe maatschappelijke en juridische orde.
Zo werd een pluriform levend holistisch rechtssysteem vervangen door een uniform, mechanistisch rechtssysteem.
Afscheiding
En met de verdwijning van de commons verdween dus ook grotendeels de traditie van plaatsgebonden lokaal recht uit een tot dan toe holistisch rechtssysteem.
Vervangen door een zogenaamd eenduidig ‘objectief’ rechtsstelsel. En toen de commons en de wetten die hen beschermden verdwenen, vielen bestaande gemeenschappen onvermijdelijk uiteen.
Mensen werden gescheiden van het land dat ze voorheen bewoonden en werden tijdens het industriële tijdperk gedwongen tot fabrieksarbeid om in hun levensonderhoud te voorzien.
Mensen die ooit deel uitmaakten van een gemeenschap rondom een gezamenlijke plaats en doel, bleven nu als losse afzonderlijke delen achter.
Afgesneden van elkaar en afgesneden van het deel van de levende aarde dat ze eerder samen bewoonden en bewerkten.
Onderling verbonden web van leven
In de loop van de twintigste eeuw ontwikkelde zich binnen de natuurwetenschappen een nieuw paradigma van fundamentele onderlinge verbondenheid van natuurlijke fenomenen.
Hoewel het nog steeds nuttig wordt geacht om afzonderlijke onderdelen te analyseren, beginnen wetenschappers inmiddels de ontoereikendheid van de Newtoniaanse benadering te erkennen.
Het verklaart immers geenszins de werking van de verschillende onderdelen in relatie tot elkaar, de onderlinge relaties.
Patronen en structuren die voorheen als absolute ‘wetten’ waren bestempeld, worden in toenemende mate teruggebracht tot de louter benaderende beschrijvingen van de werkelijkheid die ze in essentie zijn.
Een behoorlijke paradigmaverschuiving: een nieuw begrip van 'realiteit' dat in wezen een voortdurend bewegende, opkomende, divergerende en op elkaar inwerkende reeks vloeiende relaties omvat. Een paradigma dat we als westerse samenlevingen heel langzaam beginnen te ‘begrijpen’.
Helaas zijn deze nieuwe inzichten nog niet doorgedrongen tot ons westerse rechtssysteem.
Tot op heden zijn rechtsstelsels wereldwijd nog altijd gebaseerd op een achterhaald wereldbeeld van afzonderlijke onderdelen die onafhankelijk van elkaar opereren.
Afzonderlijke onderdelen worden binnen het juridische systeem aangemerkt als eigendom van afzonderlijke personen, en worden als zodanig door ons rechtssysteem beschermd.
Wat als we in plaats daarvan het nieuwe paradigma van onderlinge verbondenheid en afhankelijkheid, van de complexe zich immer ontwikkelende relatiepatronen, volledig zouden omarmen?
Wat als we ons rechtssysteem herontwerpen om het web van leven te ondersteunen? Met dynamische relaties als uitgangspunt.
Relaties en realiteiten die divers, complex en en dynamisch zijn. Kan je je voorstellen hoe ons rechtssysteem eruit zou kunnen zien?
Waarheid en verzoening
Misschien kunnen we als eerste stap richting een nieuw verhaal de moed ontwikkelen om de oude systemen actief achter ons te laten en het collectieve trauma onder ogen te zien dat we hebben veroorzaakt door de export van het westerse Newtoniaanse kapitalistische systeem.
Een systeem dat wereldwijd veelal op gewelddadige wijze is geïmplementeerd en op vele plekken nog altijd operationeel is.
Laten we de scheiding onder ogen zien die dit in veel samenlevingen wereldwijd heeft veroorzaakt. Scheiding van elkaar, en scheiding van de aarde. En afgescheiden van wie we zelf in essentie zijn.
Zijn we bereid deze verhalen te vertellen en verantwoordelijk te worden gehouden voor de gevolgen ervan?
Zijn we bereid onder ogen te zien hoeveel pijn en schade onze voorouders, en wijzelf wellicht ook, hebben veroorzaakt?
En hebben we de moed om vergeving te vragen aan de mensen en groepen die onderworpen zijn (geweest) aan de uitoefening van westerse overheersing, geweld en exploitatie?
Herontdekking van de gemeenschap
Zoals de Truth and Reconciliation Commission in Zuid Afrika ons heeft geleerd, biedt waarheid en verzoening ons een manier om de gebrokenheid van onszelf en onze gemeenschappen te helen.
Als we op individueel niveau ons oud zeer kunnen overkomen door middel van sociale betrokkenheid, door te verbinden met anderen en de natuur, biedt een soortgelijke aanpak ons dan wellicht handvatten voor het overkomen van ons collectieve oud zeer?
Kunnen we door in gemeenschap met anderen te werken, door ons te verbinden rondom een fysieke plaats en een gemeenschappelijk doel, nieuwe sociale, maatschappelijke en vervolgens juridische systemen ontwikkelen?
Zou het heruitvinden van de commons zowel een middel als een doel kunnen zijn om onszelf, onze natuurlijke leefomgeving en onze disfunctionele maatschappelijke systemen te herstellen?
Zullen we nieuwe orde(s) (her)ontdekken door eigendom, gebruik en onderhoud opnieuw te definiëren?
De nieuwe commons als een gemeenschappelijk doel en als een concrete weg vooruit. Waarbij we gedeeld eigenaarschap, participatie, keuzevrijheid en onderlinge verbondenheid herontdekken.
Sprankjes hoop en impact
Op veel locaties wereldwijd, kan je zien dat het vormen van gemeenschappen rondom een gemeenschappelijk doel een groeiende trend is.
Je voelt de zachte vibes en het ontstaan van nieuwe ideeën, initiatieven en communities. Vibes van samenwerking, wederkerigheid, wederzijds respect en verantwoordelijkheid.
Wereldwijd bouwen mensen aan gemeenschappen en aan nieuwe manieren van zijn en doen rondom verschillende doeleinden, zoals: wonen, gezonde bodem en regeneratieve landbouw, gezond eten, duurzame energie, regeneratieve watersystemen, toekomstbestendig onderwijs, groene steden en betrouwbare, betaalbare zorgoplossingen en nieuwe financiële systemen.
Systemen die ontworpen zijn rond het principe van zorg voor het geheel, liefde voor al het leven.
Ontelbare projecten, organisaties en samenwerkingen die langzaam maar zeker inspirerende voorbeelden van hoop, impact en concrete systeemprototypes vormen.
En daarmee worden bestaande degeneratieve systemen steeds onaantrekkelijker.
Afbreken en opbouwen
Terwijl steeds meer mensen de commons, de gemeenschap, herontdekken als een middel om plaatsgebonden levensondersteunende alternatieven buiten onze bestaande systemen te ontwikkelen, lijkt ons rechtssysteem vast te zitten in het verleden.
En toch…. gezien het gegeven dat het rechtssysteem een weerspiegeling is van de normen en waarden van een samenleving, is het nu tijd om na te denken over hoe we ons rechtssysteem en onze juridische toolkits opnieuw kunnen inrichten.
Sinds mijn schrijven over Het recht van de toekomst - The Optimist is het recht in steeds hoger tempo aan het veranderen.
Een behoorlijk aantal concrete zaken doet vermoeden dat de tijd er rijp voor is: een toenemend aantal rechtszaken wereldwijd, o.a rondom het falen om de CO2-uitstoot terug te brengen. Steun het hoger beroep van Milieudefensie tegen Shell.
Een groeiende aantal collectieve rechtszaken wereldwijd vanwege het bewust op de markt brengen van toxische substanties.
Persoonlijke aanspraken jegens bestuurders en beleggers van grote bedrijven, zoals Shell.
En het Europese Parlement dat recent het voorstel deed om ecocide onderdeel te maken van het Europese Recht.
Kunnen we ons een herontwerp voorstellen van het (de) rechtssysteem(en) rond de groeiende realiteit van gezonde gemeenschappen en zorg voor al het leven.
Zorg voor al het leven, zichtbaar in de groeiende rechten van de natuurbeweging, onder andere bepleit door Jessica den Outer en Jan van de Venis.
Ordenings- en ontwerpprincipes
Wat zijn de belangrijkste kenmerken van een nieuwe op principes gebaseerde orde waarbij zorg voor al het leven centraal staat?
Laten we als leidraad voor het herontwerp kijken naar de commons-praktijken zoals die bestonden tot aan het begin van de negentiende eeuw, evenals het commongedachtegoed van Elinor Ostrom, en de inheemse wijsheid van verschillende volkeren wereldwijd.
Laten we, zoals Jeremy Lent betoogt in zijn boek The Web of Meaning betoogt en zoals in de dienstverlening van Indigenous and Modern toegepast, de wijsheid en waarden van oude en minder oude praktijken eren en toepassen door het beste van deze verschillende werelden te combineren.
Kunnen we enkele gemeenschappelijke principes identificeren die houvast kunnen bieden zonder onnodige fixatie of mechanisering?
Principes als zorg, wederkerigheid, plicht en medezeggenschap. Kunnen deze kernprincipes ons helpen om ons privaatrecht opnieuw vorm te geven en kunnen ze tevens maatgevend zijn bij de hoognodige grootse herziening van ons staats- en bestuursrecht?
Zodat het vernieuwde systeem houvast en grenzen kan bieden bij het balanceren van de dynamische belangen van alle belanghebbenden.
Belanghebbenden zoals burgers, de particuliere sector, publieke instituties en last but not least: al het leven op aarde.
Zodat het systeem als geheel resulteert in rechtvaardige en grotendeels vreedzaam opererende gemeenschappen. Op zijn beurt leidt dit tot een verminderde behoefte aan juridische oplossingen.
Laten we, in plaats van een gebroken gecentraliseerd systeem dat bestaat uit wetten en regels die hun fundament vinden in paradigma’s van efficiëntie, controle en privébezit, ons rechtssysteem herontwerpen rond een levengevende duurzame visie, op basis van zorg en liefde voor al het leven.
Een levend rechtssysteem
Nu universele waarden van het leven anno 2023 in toenemende mate opduiken in gemeenschappen wereldwijd, zullen we ze ook weer inweven in onze rechtssystemen?
Principes en waarden die als een gezonde basis kunnen dienen, en tevens gezonde grenzen kunnen bieden.
Zodat burgers, lokale en regionale overheden en de private sector evenwichtige partnerschappen kunnen creëren en hun rol in de samenleving kunnen vernieuwen.
En laten we ook aandachtig de huidige degeneratieve elementen, de efficiëntie-, controle en competitie paradigma's eruit verwijderen.
Evenals de maximale vrijheid en het gebrek aan verantwoordelijkheid voor het geheel dat ons rechtssysteem nu faciliteert.
De effecten zijn ons inmiddels genoeglijk bekend, en het experiment is nu lang genoeg herhaald.
Laten we door de keuze voor andere principes en waarden, een ander fundament, het vertrouwen en de zorg binnen onze instellingen en samenlevingen herstellen. Vertrouwen als basis voor onze persoonlijke, zakelijke en publieke sfeer. Vertrouwen en zorg als de lijm van het onderling verbonden web van levende relaties.
Zullen we gezamenlijk het leven terugbrengen naar onszelf, de levende aarde en ons rechtssysteem?
Een vraag aan jou voordat je hier vertrekt …
Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met je doen. Het gaat niet alleen om bereiken, maar vooral om beraken.
Ben je je bewust van jouw oud zeer? En zo ja, hoe zorg je ervoor dat je het zodanig heelt en integreert zodat je steeds weer je belans kan hervinden in relatie tot de mensen en wereld om je heen?
We horen het graag van je in de comments hieronder …
Verdere verdieping
Wil je je nog verder verdiepen, dit zijn bronnen die Madeleen Mulder gebruikte om dit essay te schrijven:
Individueel & collectief trauma
Bram Bakker - Oud Zeer
Thomas Hübl - Helen van collectief trauma
Bessel van der Kolk - Traumasporen
Gabor Maté - De Mythe van Normaal
Transitie, navigeren in de trembling twenties
Margareth Heffernan - Uncharted: How to Navigate the Future
April Rinne - Flux, 8 superpowers for thriving in constant change
Jan Rotmans & Mischa Verheijden - Omarm de Chaos
Margaret Wheatley - Who Do We Choose to Be? Facing Reality, Claiming Leadership, Restoring Sanity
Persoonlijke bewustwording
Christian Kromme - Humanification
Elke Leyman & Mischa Verheijden - Disrupt Jezelf
Desmond en Mpho Tutu - Het boek van Vergeving
Systems Change - Juridisch
Peter Barnes - Ours: the Case for Universal Property
Fritjof Capra en Ugo Mattei - The Ecology of Law
Jessica den Outer - Rechten voor de Natuur
Systems Change - Natuur
Leen Gorissen - Natural Intelligence: Building the Future of Innovation on Millions of Years of Natural Intelligence
Paul Hawken - Regeneration - Ending the Climate Crisis in One Generation
Li An Phoa - Drinkbare Rivieren
Systems Change - Algemeen, Economie, Cultuur, Leiderschap
Fritjof Capra - The Systems View of Life, A Unifying Vision
Stephen M.R.Covey - The Speed of Trust
Michelle Holiday - The Age of Thrivability: Vital Perspectives and Practices for a Better World
Naomi Klein - The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism
Frederic Laloux - Reinventing Organizations: A Guide to Creating Organizations Inspired by the Next Stage in Human Consciousness
Jeremy Lent - The Web of Meaning. Integrating science and traditional wisdom to find our place in the universe.
Paul Schenderling - Er is Leven na de Groei
Laura Storm & Giles Hutchins - Regenerative Leadership
Wouter Van Dieren - Het kan maar anders dan je denkt. De Meent Economie
Daniel Wahl - Designing Regenerative Cultures
Bob de Wit - Society 4.0