📖 Leen Gorissen: “In wezen vraagt de huidige wereldwijde economische pauze ons om onze logica van waardecreatie te overdenken”
We denken teveel. Te lineair. Reductionistisch. Lossen we een probleem op, creëren we er vijf nieuwe. De natuur ontwerpt, produceert en innoveert al 3,8 miljard jaar zonder uitputting, vervuiling en degeneratie. Wat we nodig hebben, is natuurlijke in plaats van artificiële intelligentie. Om te leren van de logica die de tand des tijds heeft doorstaan selecteerden wij innovatiebioloog Leen Gorissen bij de 13 mensen die antwoorden kunnen bieden op de gigantische economische en maatschappelijke uitdagingen waar we voor staan. Het coronavirus legt volgens Leen, van wie binnenkort het boek NI. Building the Future of Innovation on millions of years of Natural Intelligence verschijnt, pijnlijk de blinde vlekken van het huidige sociaal-economische denken bloot. In dit verhaal helpt ze aan de hand van drie inzichten uit de biologie begrijpen wat er momenteel aan het gebeuren is, waarom het gebeurt en hoe we op de juiste manier op de wereldwijde coronapandemie moeten reageren.
Leen Gorissen
De term VUCA-wereld is je ondertussen wellicht bekend. Kijk naar de wereld van vandaag en je ziet dat ze Volatile Uncertain Complex en Ambigious is. Maar het coronavirus maakt duidelijk dat het tijd is voor een update.
Het minuscule virus bereikte iets dat tienduizenden milieu- en klimaatwetenschappers niet konden: de wereld laten zien hoe alles met alles is verbonden. Dat de gezondheid en het welzijn van het individu rechtstreeks verband houden met de gezondheid en het welzijn van ons allemaal en van de planeet.
“We leven in een VUCAIN-wereld, een wereld die niet alleen vluchtig, onzeker, complex en ambigu, maar ook onderling afhankelijk en genest is.”
De wereld is dan ook niet langer alleen VUCA, maar ook Interdependent en Nested.
Welkom in de VUCAIN-wereld, een wereld die niet alleen vluchtig, onzeker, complex en ambigu, maar ook onderling afhankelijk en genest is.
Onderling afhankelijk (interdependent): net als elk deel van je lichaam in de juiste relatie met de andere delen van je lichaam moet functioneren om gezond te zijn, heeft ook de wereld al zijn elementen in de juiste relaties nodig om gezond te blijven.
Genest (nested): net zoals de gezondheid van de kleinere systemen in je lichaam afhangen van de gezondheid van het geheel hangt ook de gezondheid van de mens af van een gezonde planeet. Toch zijn wij mensen niet erg bezorgd geweest over onze relatie met de rest van de wereld, toch?
“Als er ooit een moment was om ons op industriële logica gebaseerde en achterhaalde model te vervangen door de op natuurlijke intelligentie gebaseerde logica van het leven, dan is het wel nu. ”
Als er ooit een moment was om ons volhardende, maar achterhaalde reductionistisch, mechanistisch en op industriële logica gebaseerde model van de werkelijkheid te verlaten en te vervangen door de op natuurlijke intelligentie gebaseerde logica van het leven, dan is het wel nu.
Natuurlijke intelligentie
Moeder Natuur is de onbetwiste meester van continue innovatie, aanpassing en uiteindelijk regeneratie. Ze weet wat werkt, wat kan blijven bestaan en wat bijdraagt aan het instandhouden van het leven op deze unieke wereldbol.
“Moeder Natuur is de onbetwiste meester van continue innovatie, aanpassing en uiteindelijk regeneratie. Die capaciteit om miljoenen jaren te overleven en floreren is wat ik natuurlijke intelligentie noem. ”
Zelfs ijstijden, vulkaanuitbarstingen en gigantische meteorieten hebben het leven niet kunnen uitwissen. Die capaciteit om —ondanks radicale verandering en disruptie— miljoenen jaren te overleven en floreren is wat ik natuurlijke intelligentie - NI - noem.
Zo is een eenvoudig virus als het coronavirus vele malen intelligenter dan de meest intelligente virologen. De beste manier om te begrijpen wat er aan het gebeuren is, waarom het gebeurt en hoe we op de juiste manier op de wereldwijde coronapandemie moeten reageren, is daarom: via de biologie.
Wat de wereld nu nodig heeft, is een spoedcursus biologie: een diepe duik in de werking van levende systemen en complexiteitsdenken om nieuwe mogelijkheden te leren kennen die ons beter in staat stellen om met verandering en verstoring in een VUCAIN-wereld om te gaan.
Ik deel hier drie inzichten van natuurlijke intelligentie uit de biologie die vandaag zeer relevant zijn voor de (toekomst van de) wereld:
#NI-1 In de natuur staat niets op zichzelf: onderlinge afhankelijkheid regeert
Alles is met alles verbonden. Daarom hebben biologen als ze het over onze planeet hebben het over het levensweb. Niets staat op zichzelf. Alles hangt aan mekaar.
Hoewel we de mensheid graag als los zien van de natuur laat het coronavirus ons zien dat we ons aan dezelfde wetten moeten houden als elk ander levend wezen op planeet Aarde. Onderlinge afhankelijkheid regeert de Aarde en doet dat al de hele 3,8 miljard jaar van haar bestaan.
De tsunami aan wetenschappelijke studies en vele waarschuwingen van ecologen, klimaatwetenschappers, virologen en complexiteitdenkers over de kwetsbaarheid van het levensweb ten spijt heeft ons huidige sociaal-economisch denken en handelen de ideale omstandigheden geschapen voor een economische en ecologische ineenstorting.
“Omdat onze waardelogica niet synchroon loopt met de manier waarop het leven werkt, heeft ons huidige denken en handelen de ideale omstandigheden geschapen voor een economische en ecologische ineenstorting.”
Omdat onze waardelogica niet synchroon loopt met de manier waarop het leven werkt. Leven wil leven. Om dat te bereiken, is het leven dat na miljoenen jaren van natuurlijke selectie de overhand heeft het leven dat condities creëert die bevorderlijk zijn voor het leven. Walvissen koelen het klimaat, zwammen maken regen, poolvossen vergroenen de tundra en plankton maakt wolken.
‘Laat het beter achter, dan je het gekregen hebt’ is de enige garantie om het succes van toekomstige generaties te verzekeren. Om dat te doen, rekent het leven op evenwichtige feedbackloops.
"De adem van planten geeft leven aan dieren en de adem van dieren geeft leven aan planten", zoals Robin Wall Kimmerer dat zo mooi illustreert in haar boek Braiding Sweetgrass.
Onze industriële intelligentie, die is gebaseerd op een mechanistische machinelogica in plaats van op een levend systeemperspectief, is blind geweest voor de gevolgen van onderlinge afhankelijkheid en het belang van het in evenwicht brengen van feedbackloops.
“We hebben onze atmosfeer gebruikt als stort voor de giftige bijproducten van industriële productie, totaal negerend dat onze longen rechtstreeks met diezelfde atmosfeer zijn verbonden door de lucht die we inademen.”
We hebben meer koolstof in de atmosfeer gepompt dan de natuur kan opnemen. We hebben de meeste van onze bossen, waarin volgens de wetenschap de lucht inherent antiviraal en antimicrobieel is, gekapt en vervangen door omgevingen die de epidemische verspreiding van ziekten versterken.
We hebben onze atmosfeer gebruikt als stort voor de giftige bijproducten van industriële productie totaal negerend dat onze longen rechtstreeks met diezelfde atmosfeer zijn verbonden.
Ongezonde lucht leidt tot ongezonde longen. Een Harvard-studie naar luchtverontreiniging toont aan dat een kleine toename van langdurige blootstelling aan luchtverontreiniging tot een grote toename van de Covid-19-mortaliteit leidt.
Naast onze indirecte impact door de omstandigheden te creëren die de epidemische verspreiding van ziekten bevordert, 'schudden' we de virussen ook rechtstreeks uit de natuurlijke gastheren waaraan ze de voorkeur geven en waarmee ze al miljoenen jaren leven en co-evolueren.
Door de natuurlijke ecosystemen te vernietigen en te verkleinen, verminderen we het aantal hosts en de natuurlijke omgeving waarin de virussen kunnen leven.
Virussen gaan daarom op zoek naar een nieuw onderdak dat overvloedig aanwezig is en de besmettelijke overdracht bevordert. In onze lichamen, transportknooppunten en miljoenensteden vinden ze de ideale broedplaats.
Het simpele feit dat het leven wil leven, betekent ook dat elk (eco)systeem zijn uiterste best zal doen om zichzelf in stand te houden. Feedbackloops zijn daarbij essentieel. Net zoals het virus je immuunsysteem activeert om je lichaam te verdedigen, zal ook planeet Aarde haar afweersysteem activeren.
“Wat we nu meemaken, is dan ook een directe feedbackloop van de aarde om te stoppen wat haar, en ons, ziek maakt. In wezen vraagt de huidige wereldwijde economische pauze ons om onze logica van waardecreatie te overdenken.”
Wat we nu meemaken, is dan ook een directe feedbackloop van de aarde om te stoppen wat haar, en ons, ziek maakt. Niet de vleermuis, noch het virus is de schuldige, maar onze verouderde ‘puur op groei en winst’ gerichte industriële logica.
Met de Covid-19 feedbackloop illustreert de natuur de broosheid van een ‘puur op groei en winst’ gerichte waardelogica in een ‘op het leven’ gerichte selectieomgeving. Denk maar aan de miljoenen nepmaskers die nu circuleren. In wezen vraagt de huidige wereldwijde economische pauze ons om onze logica van waardecreatie te overdenken.
#NI-2 In de natuur is de gezondheid van elk systeem afhankelijk van de gezondheid van het grotere systeem waarin het is genest
Een andere blinde vlek die Covid-19 pijnlijk blootlegt, is dat onze industriële logica geen rekening houdt met de overloopeffecten van onze acties op de hogere systemen waarin samenlevingen zijn genest.
“We innoveren blindelings, omdat we geen idee hebben hoe onze innovaties effect hebben op systemen van hogere en lagere orde.”
We innoveren blindelings, omdat we geen idee hebben welke effecten onze innovaties creëren. Effecten naar buiten toe in systemen van hogere en hogere orde: bijvoorbeeld in een landschap, bioregio en op planetaire schaal. Of effecten naar binnen in systemen van lagere en lagere orde: bijvoorbeeld van de omgeving naar het lichaam naar organen en cellen.
De longen
Een voorbeeld van hoe genestheid elke levende entiteit van planeet tot omgeving, van omgeving tot lichaam en van lichaam tot cel beïnvloedt:
Een longcel nestelt zich in de longen. De cel is een essentiële bouwsteen van het longweefsel waarin deze is ingebed en waaraan ze waarde toevoegt. Het longweefsel, genest in de longen, voegt waarde toe aan het functioneren van de longen.
De longen zitten op hun beurt in het ademhalingssysteem. Ze voegen waarde toe aan dit systeem omdat ze een proces van gasuitwisseling reguleren door zuurstof uit de atmosfeer te halen en in de bloedbaan te brengen, terwijl ze tegelijkertijd kooldioxide uit de bloedbaan terug in de atmosfeer afgeven. Daarom voegt het ademhalingssysteem, genest in het lichaam, waarde toe aan het lichaam, omdat het het lichaam laat ademen. Het ademhalingssysteem verbindt het lichaam ook met de atmosfeer.
Om gezond te blijven en goed te kunnen functioneren, heeft de longcel de hogere orde systemen nodig waarin het is genest. Als er een probleem is met de luchtwegen en er wordt onvoldoende verse lucht naar de longen getransporteerd, kan de longcel niet genoeg zuurstof naar organen en weefsels transporteren.
De longcel moet ook waarde toevoegen aan die hogere systemen om gezond te blijven en beide zijn afhankelijk van de gezondheid van de directe omgeving waarin ze zijn ingebed.
Zo zullen de longcellen van iemand die in een omgeving met zeer weinig tot geen luchtverontreiniging leeft, gezonder zijn dan die van iemand in een omgeving, zoals in de meeste van onze steden, met veel luchtverontreiniging.
De gezondheid van elk lichaam of systeem is daarom afhankelijk van de gezondheid van de subsystemen en van de gezondheid van het grotere systeem (of de omgeving) waarin het is genest.
Genestheid is dus een patroon dat door onderlinge afhankelijkheid in de ontwerpen van de natuur zit ingebakken: patronen op macroniveau worden gespiegeld op microniveau en andersom.
Waarde toevoegen is in de natuur dus een genest fenomeen. Hoewel dit de essentie van de biologie is, is het intrinsiek ook de essentie van de economie, omdat de onderlinge afhankelijkheid van geneste systemen afhangt van processen van waarde toevoegen. En is dat niet waar zakendoen over gaat?
Hoe nu verder?
Verschuiven van een ‘op winst’ gerichte naar een ‘op het leven’ gerichte businesslogica
Dat brengt me tot slot bij de centrale rol van onze waardelogica voor hoe we in deze puinhoop zijn terecht gekomen en hoe we eruit kunnen geraken. Door de onderlinge afhankelijkheid en genestheid in het web van het leven is de gezondheid van het geheel slechts zo sterk als de zwakste schakel.
“‘Investeer in de gezondheid van anderen om die van jezelf te verzekeren’ is een centrale regel in de natuur.
”
‘Investeer in de gezondheid van anderen om die van jezelf te verzekeren’ is daarom een centrale regel in de natuur. Dit inzicht heeft belangrijke gevolgen voor hoe we nu reageren op de stress op het huidige sociaal-economische systeem.
We weten dat dit slechts het topje van de ijsberg is, de volgende pandemie staat voor de deur. Het handhaven van de huidige sociaal-economische status-quo is dan ook niet het voorkomen, maar hoogstens uitstellen van het worstcasescenario.
Om een totale ineenstorting van onze maatschappelijke systemen van zorg en waardegeneratie te voorkomen, moeten we de zwakste schakels, de praktijken en bedrijven die geen waarde toevoegen en die niet langer geschikt zijn voor echte regeneratie van ons sociaal-economisch model, loslaten.
Niet terug gaan naar het oude systeem dus, maar delen en takken bewust laten afsterven en vervangen door iets beters.
Om mens en planeet te sparen, moeten we verschuiven van het voorkomen van de ineenstorting van de economie naar het zo goed mogelijk faciliteren van de ineenstorting.
“We staan op een splitsing: het ene pad leidt naar chaos, lijden en tragedie. Het andere leidt naar een geheel nieuwe wereld”
Dat zal niet gemakkelijk zijn, maar het is niet onmogelijk als we ons verenigen in de verhalen over de toekomst die we willen. En we ons inspannen om die te bereiken. We staan op een splitsing: het ene pad leidt naar chaos, lijden en tragedie. Het andere leidt naar een geheel nieuwe wereld waar kwaliteit van leven, niet kwantiteit van consumptie, de economie drijft.
Designs, patronen organisatieformats die generaties van verandering en disruptie hebben overleefd
#NI-3 De blauwdruk van de natuur voor innovatie is regeneratie
Het faciliteren van de economische ineenstorting gaat over het opnieuw uitvinden van wat het betekent om mens te zijn en hoe we onze bedrijven organiseren. De coronacrisis schept de condities voor een verschuiving van een herstart naar een redesign van ons economisch systeem.
Als we de visie, het uithoudingsvermogen, het lef en genoeg zelfkennis en zelfmanagement hebben om de leiders te worden waar we op hebben gewacht, schept afbraak de ideale voorwaarden voor doorbraak.
“Samen kunnen we de voorwaarden scheppen zodat onze leefomgeving naar een hogere orde van gezondheid, rijkdom, vitaliteit en levensvatbaarheid evolueert. Want hoe gezonder de planeet, hoe gezonder de mens én de economie.
”
Samen kunnen we de voorwaarden scheppen voor regeneratie: een biologisch proces van vernieuwing dat leidt tot een hogere orde van gezondheid, rijkdom, vitaliteit en levensvatbaarheid van een systeem.
Meer gezondheid betekent meer welbevinden en levenskwaliteit.
Meer rijkdom verwijst naar meer rijkdom in termen van middelen en levensvormen.
Meer vitaliteit betekent meer kracht en levendigheid.
Meer levensvatbaarheid verwijst naar meer 'vermogen' om in leven te blijven.
Regeneratie kan worden gezien als een proces van meer zijn en meer doen. Het is zowel evolutionair omdat het systeem naar hogere niveaus van complexiteit evolueert als ontwikkelingsgericht omdat de elementen van het systeem hun inherente potentieel uitdrukken in de vorm van nieuwe rollen, vaardigheden en relaties.
“Het grotere systeem gezonder, rijker, levensvatbaarder en vitaler maken dan voorheen, is zowel levensbevestigend als levensverbeterend.
”
Het grotere systeem gezonder, rijker, levensvatbaarder en vitaler maken dan voorheen, is zowel levensbevestigend als levensverbeterend. Het verzekert dat het leven ondanks verandering, disruptie en enorme verstoring in leven kan blijven.
Stel je eens voor wat we zouden kunnen bereiken als we ons huidige, industriële innovatiemodel vervangen door op de natuur geïnspireerde innovatie. Als we zouden overschakelen van een ‘puur op groei en winst’ gerichte logica naar een ‘op het leven’ gerichte logica.
Dan kunnen bedrijven de motor worden van planetaire regeneratie en een baken zijn van creativiteit en zinvol werk. Een motor die hoop en vindingrijkheid verspreidt, geen wanhoop en burn-out.
In een VUCAIN-wereld zijn de natuur van de toekomst en de toekomst van de natuur onderling afhankelijk. Omdat ze al miljoenen jaren te maken heeft met turbulentie, verstoring en onzekerheid is de natuur de beste mentor en meester om ons de weg te wijzen naar de toekomst.