📖🎧 "Hoe kunnen wij vandaag rust vinden, verbinding maken en elkaar vinden? Dan is er veel te winnen", zegt Nic Balthazar en ging ernaar op zoek
Naast televisiemaker, filmregisseur en theatermaker is Nic Balthazar gekend als activist. Met zijn kunst vestigt hij de aandacht op de klimaatcrisis en de mentale gezondheidscrisis. Nadat zijn film Everybody Happy over depressie en burn-out in zijn ogen donkerder is uitgevallen dan gehoopt, wil Nic daar iets positiefs en helends tegenover stellen door met de theatervoorstelling Feelodrome mensen dichter bij zichzelf en bij elkaar te brengen.
Theatermaker Nic Balthazar (foto door Joke Goovaerts)
Nic Balthazar kent de cijfers net zo goed als ik: 2,3 miljoen Belgen slikken antidepressiva, slaap- en kalmeermiddelen.
Alsmaar meer mensen struggelen met zichzelf, en met het leven. Ook steeds meer jongeren. Een twaalfjarige met een burn-out. Tieners met een depressie.
In ons land staat naar verluidt een op de vier mensen aan de rand van een burn-out. Wat is er aan de hand dat in onze samenleving zoveel mensen uit evenwicht raken?
Als Nic tegenover me zit stel ik om het gesprek te openen dat het klimaatprobleem en de mentale problemen uit dezelfde systeemfout voortkomen.
In de podcast kan je horen dat als mijn vraag ten einde loopt, een sirene van een ambulance klinkt. Nic begint zijn antwoord dan ook dat die sirene er niet onder is gemixt maar, symbolisch genoeg, naar boven komt.
🎧 Luisteren
Je kan dit verhaal, het interview met Nic Balthazar ook luisteren. Je hoort hem dan ook nog flarden Shakespeare voordragen omdat de band al liep terwijl ik nog een koffie voor hem ging zetten. Luisteren kan via Soundcloud (hieronder kan je direct afspelen) of in je favoriete podcastapp, hier op Spotify en hier op Apple Podcasts. Tof als je na je het luisteren ook een beoordeling geeft.
Nic: “Ik vrees dat het waar is dat de burn-out van een hele planeet en de burn-out van degenen die zeker in het Westen zogezegd op het toppunt van comfort, levenskwaliteit en rijkdom zijn gekomen, zo pijnlijk hand in hand gaan.
Ik herinner me dat toen ik voor Pano een uitzending over prestatiedruk en mentale gezondheid maakte dat ik, net zoals jij, achterover viel van de cijfers.
Dat 48 procent, en dit is zeker zeven jaar geleden, van de jongeren aangaf psychische problemen te hebben.
Een grote meerderheid, een stuk boven de 60 procent, zei dat hun grootste probleem was dat ze het gevoel hadden niet aan de hoge verwachtingen te kunnen voldoen.
In die gesprekken, ook met de Peter Adriaensens' van deze wereld, kwam steeds naar voren dat wij ergens een strop rond onze eigen hals hebben gehangen.
Een strop die we met onze eigen verwachtingen, maar ook de verwachtingen die social media zijn gaan oproepen, steeds meer zijn gaan aanspannen.
Een strop met verwachtingen in een kapitalistisch systeem dat gebouwd is op dat ene magische woord: ‘groei’.
Een firma die vandaag dezelfde omzet draait als vorig jaar, laat staan twee jaar geleden, is niet goed bezig. Die moet groeien.
En wij hebben als mens ook geïnterioriseerd dat we alsmaar moeten groeien. Gewoon is niet goed genoeg. En dat is waarschijnlijk nog maar een van de problemen.
Het fascineerde me ontzettend om te weten hoe we onszelf de duvel zijn gaan aandoen en welke vormen die duvel dan aanneemt.”
De innerlijke criticus
Nic: “Daar heb ik dan de film Everybody Happy, over gemaakt. De titel is uiteraard ironisch bedoeld. De film gaat over het stemmetje in ons hoofd.
Die innerlijke criticus is voor heel erg veel mensen degene die hun levenslust en levenskracht beneemt of steelt.
Het eerste dat een kind van één uur oud moet doen, is een test om te zien of het helemaal oké is. En zodra ze in de peutertuin komen, worden kinderen heel de tijd geëvalueerd.
Nog voordat we samen gaan evolueren, worden we geëvalueerd: of je substandard bent of beter dan de rest. En dat wordt een leven lang bijgehouden.
Het kan ons toch niet echt verwonderen dat dit iets met ons brein doet. Als zelfs de meest welwillende ouders daarin meegaan en tegen hun kind zeggen: ‘Je kan alles doen met je leven, je kan alles bereiken, ga voor je dromen’. Dat doen we.
De weg naar de hel is geplaveid met de beste intenties, maar heel erg snel zie je dat jongeren tegen de muur knallen wanneer voor de eerste keer plots duidelijk blijkt dat ze niet om het even wat kunnen doen.
Die innerlijke criticus is meestal, zo zeggen psychologen die daar langer over hebben gestudeerd dan ik, een amalgaam van alle stemmen die je van heel vroege leeftijd hebt gehoord.
Stemmen die je een goede raad proberen geven, maar die je tegelijk altijd maar weer zeggen dat het beter kan en liefst beter moet.
Dat is de essentie van opnieuw die twee mechanismen. Het moet elk jaar beter met de economie. En met elk individu moet het ook telkens beter gaan.
Dat heeft ons in de knoop gebracht. Dat doet ons opbranden. Het opbranden van onze eigen energie die we blijven opstoken.
Ook daarin zit natuurlijk die grappige vergelijking met het feit dat we onze atmosfeer hebben verziekt met het opstoken van ons eigen comfort en letterlijk onze eigen energetische omstandigheden.”
Er zit meer in je
Nic: “Dat kritisch stemmetje was bij mij ontzettend aanwezig. Sowieso. Een zeer luide en welsprekende klootzak die ik heel erg lang heb meegedragen.
Mijn vaders favoriete quote was: 'Plus est en vous' (Er zit meer in je). Ik weet dat hij dat altijd met de beste bedoelingen heeft gedaan. En het is natuurlijk ook wel zo dat je jezelf kan uitdagen om meer en beter te doen
Maar daar schuilt een gevaar in en ik vond het interessant om dat inderdaad bij mezelf te gaan onderzoeken: zou ik zelf een burn-out kunnen krijgen?
Nu ben ik de robotfoto van iemand die een burn-out kan krijgen. Dat zijn mensen met nogal veel energie, met veel daadkracht, die het altijd goed willen doen. Met een behoorlijk niveau van perfectionisme.
Dus ik dacht: absoluut, deze kan ik hebben! En dat is ook wat ik met de film als een soort waarschuwend sprookje wilde laten zien.
Het is veel beter en veiliger om voor onszelf te denken: dit kan me morgen ook zomaar overvallen.
Officiële trailer Everybody Happy van Nic Balthazar
In Everybody Happy is heel het idee: als we dat duiveltje in ons hebben, laten we die eens echt een stem geven.
Geef die zelfs een onnozel stemmeke en geef die een soort dialect, zodat je je bewust wordt: ik ben dit nu tegen mezelf aan het zeggen.
Dat idee beet ongelooflijk in mijn bil en ik dacht: hoe tof zou het zijn, mochten we met een verhaal kunnen tonen hoe dat mechanisme in elkaar zit.
Hoe zo'n stemmetje je leven kapot kan maken. Zelfs iemand op het toppunt van zijn creativiteit onderuit kan halen.
Daarom zie je in Everybody Happy hoe Peter Van den Begin als een succesvolle comedian meer en meer last krijgt met zijn eigen onzekerheid. Van zijn eigen innerlijke stem.
Die stem wordt vormgegeven door Jeroen Leenders, die hem letterlijk achtervolgt en met vitriool te lijf blijft gaan. Tot hij hem op een gegeven moment zelfs over de reling wil gooien.
Want als je daar naar kijkt … De cijfers hoeveel mensen in ons land - een van de rijkste landen ter wereld - zich elke dag proberen van het leven te benemen, zijn zo onwaarschijnlijk bangelijk.
Ik denk dat het getal op drie gelukte pogingen per dag staat, maar er is een veelvoud aan mislukte pogingen (Lees hier op Re-story het verhaal Zelfdoding … De grote vlucht).
En nog eens: we leven in een van de rijkste, meest comfortabele landen ter wereld. Zonder oorlog. En dit is hoe onze jeugd eraan toe is.
Daar is een grote alarmkreet die we niet horen. En het enige waar onze Minister van Onderwijs mee bezig is, is of we niet iets hoger zouden kunnen scoren op de PISA-normen.”
Hygiënischer omgaan met onze gevoelens
Nic: “Ik ben er heel erg sterk van overtuigd dat, zodra je in die diepe afgrond verdwijnt die we burn-out zijn gaan noemen, het heel erg moeilijk is om terug naar boven te klauteren.
Maar het moment ervoor is soms nog zo weinig nodig om ervoor te zorgen dat je die stap te veel niet meer zet.
Dat zal voor iedereen natuurlijk een beetje anders zijn, maar over algemeen gesproken - en opnieuw zwaai ik daarvoor met de wijsheid van anderen - komt het erop neer vooral veel hygiënischer om te gaan met onze eigen gevoelens. Daar dagelijks veel meer gezonde aandacht voor te hebben.
Wij leren van jongs af aan onze handen te wassen, proper gekleed te zijn, onze haren te kammen. Maar wat we moeten doen om dicht bij onszelf te blijven, om onze emoties vast te stellen, laat staan hoe ze te beïnvloeden, wordt ons nergens geleerd.
Er is geen enkel vak, zelfs niet in psychologie waar het daarover gaat. Psychologie wordt pas ernstig genomen als het over stoornissen en ziektebeelden gaat.
Het gaat niet over wat ons op het pad kan houden. Om op een eerlijke en authentieke manier met onszelf om te gaan. Waarom doen we dat nog altijd niet?
Daar moeten we zeker met de epidemie van mentale uitputting die nu op ons is neergedaald, dringend aan beginnen, en liefst zo vroeg mogelijk.”
Sociale dieren
Nic: “Het is een pleidooi voor zelfzorg, maar aan zelfzorg zit ook een gevaarlijk kantje. Het woord zegt het zelf: zelfzorg, waardoor we dat ook weer gaan individualiseren.
Wat je dan in de grote mindfulness-industrie kan verengen naar op jezelf rust vinden, goed ademen, mediteren, koud douchen … Allemaal om sterker en veerkracht te worden zodat we de volgende dag weer op en monter verder kunnen stampen in de grote machine.
Dat wordt dan het volgende moetje. Dat wordt de volgende eis die we aan onszelf stellen.
We moeten gelukkig zijn, en als we al een beetje gelukkig zijn, dan kunnen we waarschijnlijk nog wel gelukkiger. En als we al een beetje zelfzorg hebben, dan kunnen we misschien nog wel ...
Dus daar zit een gevaar in dat we dat ook weer zo op het individu gaan betrekken, terwijl we - en dat is wat we met de voorstelling Feelodrome proberen te doen en ik ook in Everybody Happy probeerde te vertellen - onszelf, paradoxaal genoeg, maar vinden in verbinding.
We zijn sociale dieren, onze grootste angst op de savanne was om uit de groep gezet te worden. Uit de groep gezet worden, betekende 'sudden death'.
Dus alles is bij ons uiteraard vastgeklonken aan dingen als validatie van anderen.
Hoe kan ik in een groep functioneren? Hoe kan ik daarin mijn plaats vinden? Hoe kunnen we dat gevoel van eenheid en verbondenheid krijgen, waardoor we ook de rust bij onszelf gaan vinden?
Want alleen op je yogamat, good luck om dat te vinden. Alle technieken van ademen, meditatie en introspectie zullen waarschijnlijk echt al een hoop helpen, maar good luck als in de maatschappij rondom jou niks verandert.”
Feelodrome
Nic: “Omdat Everybody Happy donkerder is uitgevallen dan ik had gehoopt, wou ik daar iets positiefs en helends tegenover stellen. Voor mezelf en ook voor de mensen die ik in zoveel problemen heb gezien.
Het idee van Feelodrome is, zoals Charlie Chaplin het zo fantastisch zegt in The Great Dictator: ‘We think too much and feel too little. We don’t need cleverness, we need kindness and gentleness. We don't need more machinery, we need more humanity.’
Daar wil ik voor gaan, dacht ik en tegelijk ben ik voor mezelf zo'n heel pad gaan bewandelen, dat je … ik heb geen schrik om dat woord te gebruiken … een spiritualiteitspad zou kunnen noemen.
Dat is down the rabbit hole … elke dag zie je wat nog allemaal mogelijk is om dichter bij jezelf te komen, om dichter bij elkaar te komen, om rustiger te zijn, om eerlijker te zijn met je eigen emoties.
Heel veel van die dingen zijn zo ontzettend simpel, dat ik dacht: ik zou misschien al kunnen beginnen met een soort reddingsboei, met iets wat we op anderhalf uur met een publiek kunnen gaan doen.
Waardoor men denkt: dit is raar hoe simpel het is om bijvoorbeeld samen te gaan zingen en hoeveel plezier dat geeft. Of te ervaren hoeveel rust of verbinding het geeft door gewoon samen te neuriën.
Allemaal dingen waarvan in extenso wetenschappelijk is bewezen wat dat doet om ons cortisolniveau te verlagen. Voor, onze stress, die soms letterlijk als sneeuw voor de zon kan verdwijnen.
Misschien tijdelijk, maar dat we beginnen te snappen dat we beter met onze gevoelens aan de slag kunnen gaan, in plaats van dat onze gevoelens met ons weglopen.
En we blijven denken over waar dat allemaal vandaan komt als we ooit toch helemaal kapot op de sofa van een psychiater belanden.”
Feelodrome (Foto: Lieve Blancquaert)
Positief pessimist
Nic: “Ik noem mezelf een positief pessimist, omdat ... Ik denk dat het Theo Maassen was die zei: ‘Een optimist is een slecht geïnformeerde pessimist.’
Als je vandaag nog gewoon optimist bent, dan wil je een aantal dingen gewoon niet zien.
En, helaas, een keer dat je het begint te zien, is er geen weg terug. Ik ben heel erg pessimistisch over de staat van de wereld, maar dat helpt niet omdat pessimisten vaak niet de grootste actieplannen ontvouwen.
Het is mevrouw Raworth die zei: 'Je moet geen optimist of pessimist zijn, je moet activist zijn’. Het tegenovergestelde van activisme is passivisme met een V en dan raak je ook niet uit het drijfzand.
Maar activisme is moeilijk, omdat je dan alle dagen in de afgrond moet durven kijken, en dan kijkt de afgrond al eens terug.
Om dat vol te kunnen houden, ben ik om te beginnen voor mijn eigen mentaal welzijn gaan zorgen. Daarnaast ben ik gaan kijken om een soort spirituele evolutie en revolutie te ontketenen.
Omdat het misschien niet enkel zal neerkomen op CO2-niveaus naar beneden krijgen en zonnepanelen op onze daken leggen, maar dat de motor achter ons menselijk handelen zal moeten veranderen.
Daar zullen we moeten omschakelen van een geïnduceerd idee van concurrentie, competitie en alle eerder negatieve gevoelens die daaruit voortkomen.
Alles wat je in iemand als Trump verbeeld ziet. Die schijnbaar masculiene agressiviteit.
Misschien moeten we niet in termen van mannelijk of vrouwelijk spreken, maar eerder over een feminiene zachtheid.
In termen van mededogen, begrip en samenwerking. Dat is tenslotte wat ons als menselijke soort heeft doen evolueren. Niet competitie.
Ik denk dat het bijzondere dat we met Feelodrome proberen te doen uiteindelijk is om het met zo weinig mogelijk woorden te laten gebeuren.
Hoe kunnen wij vandaag rust vinden, verbinding maken en elkaar vinden? Dan is er veel te winnen.”
Bekijk hier meer info over en de speellijst van Feelodrome. De komende maanden te zien in Gent (25/2 en 30/3), Antwerpen (25/3), Heusden-Zolder (9/5)en Sint-Truiden (18/9)
Een vraag aan jou voordat je hier vertrekt …
Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met je doen. Het gaat niet alleen om bereiken, maar vooral om beraken.
Hoe zorg jij voor je eigen mentaal welzijn?
We horen het graag van je in de comments hieronder …