📖 Drinkbare rivieren: wil je een slok water uit de Schelde?

Na wandeltochten langs verschillende rivieren, zoals de IJssel en de Maas, wandelt ecoloog Li An Phoa van 22 april tot en met 23 mei 2025 de Schelde af. Van de bron in het Franse Gouy tot de monding in de Noordzee bij Vlissingen wordt deze 360 kilometer lange tocht aandacht gevraagd voor een schone en gezonde Schelde. Omdat, zo stelt Li An: "Als het goed gaat met de rivieren, vertelt dat een positief verhaal over ons welzijn.”

Ecoloog Li An Phoa en journalist Maarten van der Schaaf (foto door Fjodor Buis)

Schoon drinkwater, we beschouwen het als vanzelfsprekend, maar dat is het niet.

Begin april 2025 meldde VRT NWS grote hoeveelheden pesticideresten in het waterwingebied De Blankaart in West-Vlaanderen. 

Op 21 maart mat de omgevingsinspectie 18 microgram 1, 2, 4-triazool per liter in het afvalwater dat het Ieperse bedrijf IFF stroomopwaarts in de Ieperlee loost. 

1,2,4-triazool wordt verondersteld schadelijk te zijn voor de vruchtbaarheid en ongeboren kinderen. In 2023 worden nog 41 ton pesticiden verkocht in België die 1,2,4 triazool als afbraakproduct hebben.

Begin 2025 berichtte VRT NWS dat ook in andere waterwinningsgebieden die cruciaal zijn voor het West-Vlaamse drinkwater de Europese voorzorgswaarde van 0,1 microgram per liter (µg/l) wordt overschreden: 0,49 µg/l in De Blankaart, 0,13 µg/l in Dikkebus, 0,14 µg/l in Zillebeke en 0,2 µg/l in De Gavers.

Als we daar geen drinkwater meer zou mogen winnen omdat de norm overschreden is, dreigt er een drinkwatertekort, zegt De Watergroep.

Daarom verleende minister van Landbouw Jo Brouns (CD&V) op 20 december 2024 De Watergroep voor een periode van twee jaar toestemming om drinkwater uit deze waterwingebieden te blijven winnen. 

De minister legt de maximaal toegelaten concentratie 1,2,4-triazool op 1 µg per liter drinkwater. Dat is tien keer hoger dan de Europese norm.

Het grote publiek lijkt het te aanvaarden en er zich weinig zorgen over te maken. Maar zouden we het wel moeten aanvaarden hoe er met de waterkwaliteit van onze rivieren wordt omgesprongen. 

Zoals gezegd: we beschouwen schoon drinkwater als vanzelfsprekend, maar dat is het niet.

Spiegel

We zouden het ons, volgens ecoloog Li An Phoa, wel moeten aantrekken, omdat de gezondheid van rivieren direct verbonden is met onze eigen gezondheid en het welzijn van het ecosysteem. 

Rivieren zijn de aders van ons landschap en hun toestand reflecteert hoe we omgaan met onze omgeving. Door ons bewust te worden van de impact van onze acties op rivieren, kunnen we stappen ondernemen om deze te herstellen en te behouden. 

Het grote idee dat Li An Phoa samen met haar partner en co-auteur Maart van der Schaaf in het boek Drinkbare rivieren uiteenzet, is dat rivieren een spiegel zijn van hoe we leven: alles wat we op het land doen, wordt weerspiegeld in de rivieren.

In een interview met NieuwWij vertelt Li An daarover dat “de gezondheid van de rivier heeft invloed op de gezondheid van het hele ecosysteem.

Water is de basis van het leven en kan ook de basis zijn van een gelijkwaardige samenleving, wanneer iedereen drinkwater kan halen uit de rivier, zonder discriminatie. 

Schoon, gezond water is nog voor te veel mensen een basisbehoefte waar niet in voorzien wordt. Het ontbreken van die basisbehoefte zorgt ervoor dat te veel mensen, net zoals andere levensvormen, niet tot bloei kunnen komen.”

Drinkbare rivieren

Schoon drinkwater was ook voor ecoloog Li An Phoa vanzelfsprekend totdat een ervaring haar zich ervan bewust maakte dat dit niet vanzelfsprekend is.

Toen de ecologe in 2004 met een groep per kano de rivier de Rupert in Canada was afgevaren, had ze uit de rivier gedronken. 

Li An: “Tijdens de tocht dronk iedereen met z’n handen uit de rivier, dat was daar normaal." De eerste slok ontroerde me diep, zo’n schoonheid had ik nog nooit ervaren”, vertelt ze over die ervaring in een opiniestuk bij We are the regeneration.

“En tegelijk realiseerde ik me: túúrlijk, zo dronken onze voorouders altijd, waarom had ik daar nooit eerder bij stilgestaan?!

Op dat moment werd de rivier mijn leraar. Ze leerde me denken in gezonde relaties en deed me inzien dat we iedereen nodig hebben om een stroomgebied gezond te houden, en dat het slechts één handeling vergt om een rivier te vervuilen.”

Dat bleek. Toen ze drie jaar later naar de Rupert terugkeerde, kon je niet meer uit de rivier drinken, omdat ze vergiftigd was en het ecosysteem verstoord was. 

Die ervaring vormt het begin van haar initiatief ‘Drinkable Rivers’, waarmee ze wereldwijd aandacht vraagt voor het belang van gezonde rivieren en mensen aanspoort tot actie over hoe onze rivieren weer drinkbaar kunnen worden. 

Zoals ze nu gedurende dertig dagen in april en mei ook met de rivierwandeling van bron tot monding langs de Schelde gaat doen.

Voor die wandeling nodigt ze inwoners, schoolkinderen, boeren, vissers, leraren, roeiers, journalisten, politici, milieubeschermers, burgemeesters en kunstenaars uit dorpen en steden langs de Schelde uit om mee te wandelen.

Door de rivierwandeling komen mensen weer in contact met het water en met elkaar. Dat leidt tot het besef dat ze allemaal onderdeel zijn van hetzelfde stroomgebied.

En door de gezondheid van het stroomgebied als kompas te nemen, kunnen ze een rivier weer drinkbaar maken.

Ik ben de rivier, de rivier ben ik

De gezondheid van de rivier en het stroomgebied als kompas nemen, klinkt voor de Maori in Nieuw-Zeeland als een no-brainer.

Sterker nog, zij zien de Whanganui-rivier in Aotearoa als een van hun voorouders, als een spiritueel wezen waar ze altijd verbonden mee zijn. 

‘Ko au te awa, ko te awa ko au’ zeggen de Maori: ik ben de rivier, de rivier ben ik. Ze maken geen onderscheid tussen de mens en de rivier.

Mensen en rivieren zijn allebei levende wezens en zoals we onszelf respecteren en beschermen, moeten we ook de rivier respecteren en beschermen.

Die bescherming hebben de oorspronkelijke bewoners van Nieuw-Zeeland ter harte genomen en na een ruim honderdvijftig jaar lange juridische strijd is de Whanganui rivier in 2017 als eerste rivier ter wereld een rechtspersoon geworden, waardoor ze beter te beschermen is.

Voor de Maori is de wettelijke status van de rivier een bevestiging van hun levensvisie dat mens en natuur onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. 

In I am the River, the River is me neemt voogd van de Whanganui-rivier Ne Tapa en zijn hond Jimmy documentairemakers Petr Lom en Corinne van Egeraat, internationale watervertegenwoordigers en activisten mee op een kanotocht op de rivier. 

De docu - die na een tip van Re-story in 2024 te zien was op het Groene Loper filmfestival van het Gents MilieuFront -  vertelt het verhaal van de rivier en van de mensen die voor haar rechten streden en strijden.

Als voogd van de rivier gaat het voor Ne Tapa over het zorgen voor de rivier. De rivier heeft hem gemaakt tot wie hij is en hij ziet het als zijn taak door te geven wat hij van haar heeft geleerd.

Ecosysteem herstellen

Het stroomgebied van een rivier als kompas nemen, heeft verstrekkende gevolgen, realiseerde Li An zich. 

Omdat, als we uit onze rivieren kunnen drinken, dit wil zeggen dat een heel ecosysteem gezond en in evenwicht is. Rivieren kunnen alleen drinkbaar zijn als alle handelingen en relaties in een heel stroomgebied daaraan bijdragen.

Met de Stichting Drinkable Rivers stelt ze dan ook voor om drinkbare rivieren, in plaats van economische groei, als leidraad voor onze samenlevingen te nemen. 

Rivieren zijn essentieel voor al het leven op aarde, rivieren zijn onze levensaders. We kunnen niet leven zonder water, we zijn water.

Alle levende wezens maken deel uit van een stroomgebied, dus we zullen allemaal profiteren van drinkbare rivieren.

Ze pleit daarom voor drinkbare rivieren als een oud en nieuw kompas, geleid door de vraag: draagt ​​dit gedrag, deze maatregel of deze innovatie bij aan drinkbare rivieren?

Zuiveringsmembraan

Over een innovatie die bijdraagt aan drinkbare rivieren gesproken. Iemand voor wie het verhaal van Li An Phoa en drinkbare rivieren tot de verbeelding spreekt, is Re-story coöperant Rhea Verbeke.

In een spin-off in oprichting van de KU Leuven werkt ze mee aan de ontwikkeling van een membraan dat tegen extreme zuren en basen kan, waardoor bijvoorbeeld afvalstromen van mijn- of papierindustrie gezuiverd kunnen worden. Het membraan houdt mineralen tegen die dan gerecycled kunnen worden.

“Wereldwijd wordt 80% van het afvalwater onbehandeld in onze ecosystemen geloosd. Sommige van die afvalstromen worden met weinig tot geen behandeling in rivieren geloosd of worden achter grote dammen bewaard”, vertelt Rhea. 

“Als er dan een technisch probleem optreedt”, gaat ze verder, “zoals een dam die breekt dan komt dat zure water in het milieu terecht. Met alle gevolgen vandien. Half februari van dit jaar is zo in Zambia een rivier van de ene op de andere dag ‘gestorven’ na een zuurlek uit een door de China beheerde mijn.” 

Rhea: “We hebben nu de prestaties en stabiliteit van de membranen in het labo getest en die tests laten veelbelovende resultaten zien.

Nu is het zaak om de membranen op te schalen zodat ze in de industrie gebruikt kunnen worden als een energie-efficiënte oplossing voor het behandelen van proces- en afvalstromen die tot nu toe niet met membranen behandeld konden worden.”

Pionierburgemeester

Sociaal-economisch is de Schelde met scheepvaart - de Schelde is een van de drukst bevaren rivieren van Europa -. de Scheldehavens van Antwerpen, Gent, Vlissingen en Terneuzen en de industrie - chemische industrie, voedings- en metaalindustrie en energieproductie en kerncentrales - rond deze havens langs de rivier van groot belang voor België als Nederland.

Het illustreert hoe het economisch denken de leidraad is geworden, in plaats van het idee van drinkbare rivieren zoals Li Aan suggereert en waar de rivierwandeling langs de Schelde ook de aandacht op vestigt. 

Ter inspiratie voor de burgemeesters in de dorpen en steden langs de Schelde: na de eerdere  rivierwandeling van Li An Phoa langs de Maas ontstond een officieel burgemeestersnetwerk voor een drinkbare Maas.

In de epiloog van Drinkbare rivieren vertellen Li An en Maarten dat op 19 oktober 2021 in Charleville-Mézières, de stad van pionierburgemeester Boris Ravignon, tien Franse, Belgische en Nederlandse burgemeesters een declaratie ondertekenden waarin zij vaststellen dat ze allen hetzelfde water delen, erkennen dat de Maas hun gedeelde levenslijn is en ze zich committeren bij te dragen richting een drinkbare Maas.

Als in Gent, en dus langs de Schelde, gevestigde coöperatie doen we vanuit Re-story alvast een oproep aan burgemeester Mathias De Clercq om ook zo’n pionierburgemeester te zijn!

Het boek Drinkbare rivieren van Li An Phoa en Maarten van der Schaaf is uitgegeven door Atlas Contact. 2021, paperback, 264 pagina's.
Meer informatie over het zuiveringsmembraan van Rhea Verbeke vind je hier.

---

Maak jij verandering mee mogelijk!?

Met verhalen zoals het verhaal dat je net las, werken we aan een verhaalverandering waardoor mensen en organisaties weer kunnen floreren. Verhalen die vertellen hoe het anders kan. Die ogen openen en de kijk op de wereld veranderen. En daardoor verandering in gang zetten. Maak jij verandering mee mogelijk!? Word sympathisant met een bijdrage van 60 euro per jaar.