📖 Ik ben niet normaal
Wij zijn geneigd te geloven dat onze manier van leven ‘normaal’ is en gelijk staat aan ‘gezond zijn’. Maar hoe normaal en hoe gezond is die norm nu echt? In het boek De mythe van normaal legt Gabor Maté haarfijn uit dat hoe we leven nauw verweven is met gezondheid, ziekte en verslaving.
Gabor Maté
Zei daar iemand ‘normaal’?
Ruim twintig jaar geleden ben ik bewust het pad van transformatie opgegaan. De heling van oud zeer en mijn zoektocht naar balans waren daarvoor jarenlang gevoed door de toewijding van mijn partner. Ik voelde dat ik klaar was om ook buiten de veiligheid van die relatie op onderzoek uit te gaan.
Uiteenlopende ontmoetingen, workshops, coaches en ook heel wat mooie boeken brachten me telkens een stap verder, of liever: een stap dichter bij mezelf.
Ik begreep hoe en waarom ik mij van kindsbeen af ‘anders’ had gevoeld, waarom ik nog het liefst mijn kont tegen de krib van het ‘normale’ gooi.
Toen een van mijn kinderen mij een magneetje gaf met als tekst ‘Ik ben niet normaal en daar maak ik dankbaar gebruik van’, grinnikte ik om de juistheid.
Dit magneetje hangt nog altijd op de vriezer.
Nee, ik volg geen platgetreden paden.
Ja, ik treed graag buiten vakjes.
Je kan je wellicht inbeelden dat woorden als ‘normaal’ en al zijn afgeleiden op mij dus als rode lapjes werken.
Als dan een boek, met overwegend rode kaft nog wel, de titel De mythe van normaal draagt, dan moet ik dat wel lezen.
Omdat ik Gabor Maté ken van zijn eerdere boeken Wanneer je lichaam nee zegt, Hongerige geesten en Het verstrooide brein , van inspirerende interviews en vooral van twee lange gesprekken met Steven Bartlett in zijn reeks ‘The Diary of a CEO’ over ‘The Shocking Link Between Kindness & Illness!’ en over ‘The Childhood Lie That’s Ruining All Of Our Lives’, nestel ik mij onder een deken en duik nieuwsgierig in deze turf van bijna vijfhonderd bladzijden.
Ik zou het in een ruk uitlezen, ware het niet dat het leven van alledag zijn gangetje blijft gaan.
Een boek dat bij iedereen resoneert
Het allereerste hoofdstuk dompelt me al onder in een gevoel van (h)erkenning: “Of we het ons nu realiseren of niet, het is onze verwonding, of hoe we ermee omgaan, die veel van ons gedrag dicteert, onze sociale gewoonten vormt en onze manier van denken over de wereld bepaalt.”
Legt hier de auteur even de vinger op de rode draad doorheen mijn leven: wonden, ernaar leren kijken, ermee leren omgaan, en zien hoe dat mijn relatie tot anderen en de wereld vormgeeft. Telkens weer.
Halfweg het boek bedenk ik dat de inhoud van dit boek mooi aansluit bij Re-story, omdat Re-story net als dit boek met open vizier kijkt naar wat in onze huidige maatschappij vierkant draait, en waarom en tegelijk ook de blik op morgen richt..
Waar dr. Maté uitlegt waarom het anders moet, levert Re-story levende bewijzen dat het anders kan.
Mijn impulsieve, enthousiaste zelf heeft me wel voor een stevige uitdaging geplaatst door voor te stellen op Re-story een recensie over De mythe van normaal te schrijven.
Hoe prijs je een boek aan als je gewoon wil zeggen: lees het, echt waar, het is zó verhelderend, leerrijk en helpend?
De ondertitel van het boek doet me vermoeden dat het een boodschap brengt waarvan ik zou durven stellen dat die bij iedereen resoneert: Over trauma, ziekte en heling in een toxische maatschappij. (Hier op Re-story schreef evolutionair kunstenaar Sven Van Echelpoel ook al over het helen van collectief trauma.)
Zoveel meer dan alleen de feiten
De mythe van normaal, die turf van vijfhonderd bladzijden, samenvatten, is onbegonnen werk. Er staat zoveel informatie in, dat ik niet kan kiezen wat ik je wel en niet wil meegeven.
Het centrale idee van het boek samenvattend: grote tendensen in de (mentale) gezondheidscijfers zijn het logische gevolg van de toxische maatschappij die we allemaal samen hebben gecreëerd en blijven in stand houden.
Om dat echt aan te pakken, moeten we naar de oorzaken durven kijken, in plaats van enkel de pijn van de gevolgen proberen lenigen.
Zo vermijden we om groeiende groepen slachtoffers van de toxische cultuur bewust of onbewust met de vinger te wijzen en leggen we fundamenten voor een gezondere toekomst. En zeg nu zelf: wie heeft daar geen baat bij?
Het hele boek is doordrenkt van de innerlijke attitude die Gabor Maté uitstraalt: compassionate inquiry.
Hij onderwijst die benadering voor therapeuten als een methode om bewustzijn, mentaal klimaat, verborgen assumpties, impliciet geheugen en lichaamstoestand te ontsluieren die de ware boodschap van cliënten uitmaken en die hun woorden tegelijk uitdrukken en maskeren.
Naar mijn gevoel past hij dit hier ook toe: hij ontsluiert het maatschappelijke klimaat, de verborgen assumpties van ons systeem, het impliciete geheugen ervan en toont hoe de algehele toestand van het welzijn op macroniveau dit geheugen tegelijk uitdrukt en maskeert.
Bladzijdenlang deelt hij informatie die hij verzameld heeft, zowel uit onderzoek als uit zijn eigen ervaring als arts en als mens. Het boek is stevig onderbouwd, zo tonen ook de bijna vijftig pagina’s eindnoten die de referenties verder verduidelijken.
Het meedogende canvas nodigt je als lezer uit om samen met de auteur te observeren wat aan ons ‘normaal’ precies zo toxisch is.
Verbondenheid zit diep in ons verweven, het is onze aard. Hoe individualistisch de maatschappij ook wordt, keer op keer bewijst onderzoek dat relaties onontbeerlijk zijn en een grote impact hebben.
Let wel: je bent nog altijd beter af zonder werk dan met een slechte baan. Of: als single dan in een slechte relatie.
“Interpersoonlijke situaties die stress veroorzaken, hebben meetbare gevolgen voor de gezondheid. Een longitudinaal onderzoek naar de voordelen van werken voor de mentale gezondheid toonde bijvoorbeeld aan dat gebruikelijke factoren zoals roken, cholesterol of hoge bloeddruk moesten onderdoen voor een lagere plek op de hiërarchische ladder binnen de Britse openbare diensten als voorspeller van overlijden door een hartkwaal”, schrijft Maté .
Of nog: het ervaren van rassendiscriminatie en het optreden van astma op volwassen leeftijd bij een groot deel van de zwarte Amerikaanse vrouwen bleken aan elkaar gelinkt te zijn.
Is dat dan niet genetisch bepaald, vraag je je misschien af?
Welkom in de wondere wereld van de epigenetica, die onderzoekt hoe omgevingsfactoren de expressie van ons genetisch materiaal beïnvloeden. Je moet het bredere plaatje bekijken. En dat is de hele opzet van De mythe van normaal.
Geen gemakkelijke opgave, omdat we middenin dat ‘normaal’ zitten. Als mens worden we omgeven door de maatschappij zoals die is. Vergelijk het met een petrischaaltje waar je als wezentje in ligt, op een ‘cultuur’.
Vanuit de positie van dat wezen is de ‘cultuur’ wat ze is. Je kan evenwel de moed opbrengen om de positie van de onderzoeker aan te nemen, die het petrischaaltje van buitenaf observeert.
Dat is precies wat Gabor Maté, samen met zijn zoon Daniel, in dit boek onderneemt.
Dweilen met de kraan open
Het boek schetst hoe toxisch de ‘cultuur’ van ons petrischaaltje is.
Toenemende mentale en fysieke aandoeningen verzorgen mag dan onontbeerlijk zijn, een klare kijk op de toxiciteit van de ‘cultuur’ voegt een laag toe aan de problematiek.
Blijven verzorgen zonder de fundamenteel ziekmakende aspecten aan te pakken, is dweilen met de kraan open.
Hoeveel zorg je ook besteedt aan het wezen in het toxische petrischaaltje, je zou veel meer bereiken door de context waarin het verkommert, te veranderen in een cultuur waarin het gedijt.
Die dissectie van de toxiciteit van onze cultuur maakt de hoofdmoot van het boek uit. Onderbouwd, helder, verrijkt met persoonlijke verhalen.
Zo voelde ik mij vereerd om te mogen lezen hoe dr. Maté door een groep Shipibo-sjamanen ontslagen werd van een retraite die hij zelf organiseerde in de Peruaanse jungle. De deemoed waarmee hij zijn eigen verhalen brengt, maakt hem zo menselijk, zo echt.
Geheel in lijn met zijn eerdere boeken deelt de arts wat hij ontdekt heeft over de wortels van ziekte en malaise.
Elke lezer die met open ogen en hart leeft, zal wellicht instemmend knikken bij de talrijke problemen die hij aankaart: de vervormde ontwikkeling van onze kinderen en jongeren, verslaving, geestesziekten, onzekerheid, conflict, controleverlies, eenzaamheid, de impact van racisme en sociale status, de verregaande impact van materialisme op ons welzijn, waarom de situatie van vrouwen nog lastiger is …
Hij vat het zo samen: “Een samenleving die er niet in slaagt community naar waarde te schatten - onze behoefte om erbij te horen, om voor elkaar te zorgen en om zorgzame energie naar ons toe te voelen stromen - is een samenleving die wegkijkt van de essentie van wat het betekent om mens te zijn. Pathologie kan niet anders dan het gevolg zijn. Dit zeggen is geen morele bewering maar een objectieve beoordeling.”
Sommige perspectieven zullen misschien vernieuwend zijn. Ik kon bijvoorbeeld hoofdstuk 21 over de consumptiemaatschappij best wel smaken.
De auteur plaatst helder voor het voetlicht hoe dit systeem misbruik maakt van menselijke kenmerken, van inzichten uit de psychologie, om zichzelf in stand te houden en zelfs te versterken.
Het citaat van R.D. Hare aan het begin ervan vat de teneur goed samen: “Niet alle psychopaten zitten in de gevangenis. Sommigen zitten in de directiekamer.”
Verder werd ik verrast door de kijk op politici, aan wie ook een hoofdstuk wordt gewijd.
De auteur is niet mals voor onze leiders: “Te oordelen naar de huidige oogst is de boom van ons sociale leven en onze politiek van de wortel tot de vrucht doordrenkt met trauma. Als er enige hoop is op een andere oogst, een hoop waarvan de toekomst van de planeet zeker afhangt, zullen velen van ons - zo velen als in staat zijn - moeten doen wat zo veel van onze leiders constitutioneel (pun intended) niet kunnen: dapper naar binnen kijken, zodat we eerlijk naar buiten en om ons heen kunnen kijken.”
Volgens Gabor Maté valt er dus weinig of geen heil te verwachten van onze politici.
Over het thema van verslaving lees ik dan weer behoedzaam verder, ook al weet ik sinds ik Hongerige geesten gelezen heb, dat het veilig is. Dit raakt mij persoonlijk heel diep, omdat ik dierbaren zo heb zien worstelen met verslaving en eraan ten onder zag gaan.
De woorden van dr. Maté nodigen mij uit om terug te gaan in het verleden: “Verslavingen zijn in het begin de verdediging van een organisme tegen lijden dat het niet kan verdragen. Met andere woorden, we kijken naar een natuurlijke reactie op onnatuurlijke omstandigheden, een poging om de pijn van in de kindertijd opgelopen verwondingen en aanhoudende stress in de volwassenheid te verzachten.”
Dat klopt voor mij als een bus. Naast het diepe leed veroorzaakt door verslavingen, vinden ze op hun beurt hun oorsprong in diep leed. Een helse, vicieuze cirkel.
Dit zijn maar enkele voorbeelden die mij troffen. De kracht van de boodschap gaat uit van de verzameling van alle thema’s in een geheel. Een donker portret.
Hoe verder ik in het boek vorder, hoe meer ik snak naar een lichtpuntje, een hoopgevende noot.
Voor eigen deur vegen
De auteur geeft gelukkig zelf ook aan dat hij het eindpunt niet wil zetten zonder stil te staan bij de vraag of het anders kan en zo ja, waar te beginnen.
De motor van verandering situeert hij bij de moedigen. Zij die in de eerste plaats bereid zijn om eerlijk te kijken naar de stand van zaken zoals die werkelijk is en om er van daaruit niet meer zo makkelijk mee in te stemmen.
In zijn ogen kan elk van ons de wenk van heelheid horen, fluisterzacht of krachtig luid.
Wat ook je verhaal is, je kan de taak op je nemen om het tegengif in te zetten voor innerlijke verbrokkeling: jezelf herinneren.
Hier citeer ik Gabor Maté graag, omdat hij dit verwoordt met een prachtige edoch onvertaalbare woordspeling … “And we devoted ourselves gently but diligently to a new task, the literal antidote to the psychic dismemberment required of us long, long ago: the task of remembering ourselves.”
Zonder de noodzakelijke, maatschappelijke initiatieven van de tafel te vegen, geeft hij mij aldus bij het sluiten van zijn boek een fijn schouderklopje mee.
Ook al zie ik niet tot waar het effect reikt, mijn keuze om het pad van transformatie op te gaan, eerst en vooral voor mijn eigen deur te vegen, is een kleine stap in het licht van maatschappelijke transformatie.
Wel een onmisbare stap.
Moedige mensen
Ik lonk naar de verhalen over de prachtige initiatieven op de website van Re-story, het verschil dat zoveel mooie, moedige mensen maken.
Dankbaar voor wat zij in de wereld neerzetten. Verzoend met het idee dat wat zij doen niet op mijn levenspad ligt.
Even zink ik weg in een droombeeld: bij elke medemens die moedig het pad opgaat om zichzelf te herinneren, ebt weer een stukje toxiciteit weg.
Moedige mens na moedige mens ontstaat zo stilaan een cultuur waarin we allemaal samen gedijen. Met geduld en vertrouwen dat het anders kan.
Het boek De mythe van normaal. Over trauma, ziekte en heling in een toxische maatschappij van Gabor Maté is is naar het Nederlands vertaald door Jorgen van Drunen en is verschenen bij Uitgeverij Ankh Hermes. ISBN 9789020219456, paperback, 496 pagina's.
Je kan het boek hier online bestellen bij Ankh Hermes of ga naar je lokale boekwinkel.
Een vraag aan jou voordat je hier vertrekt …
Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met je doen. Het gaat niet alleen om bereiken, maar vooral om beraken.
Zie je in je eigen leven een maatschappelijke realiteit die toxisch is en waar je iets aan wil/kan doen? Of heb je dit al eens gedaan?
We horen het graag van je in de comments hieronder …