📖 🎧 Waarom we de kunstenaar in onszelf nodig hebben om de wereld te redden
In zijn boek Het is aan ons zet componist en oprichter van The Turn Club Merlijn Twaalfhoven heel bevlogen en inspirerend uiteen waarom we de kunstenaar in onszelf nodig hebben om de wereld te redden. De kunstenaarsmindset is volgens hem een open houding die ons helpt de wereld onbevangen, speels, onderzoekend én scheppend tegemoet te treden. Als een kind dus eigenlijk, dacht ik toen ik dat las. Maar is dat nu niet net wat we afleren op school? De kunstenaarsmindset is volgens Merlijn dan ook een daad van opstand tegen de vaste patronen en gewoonten van ons denken en voelen. “Ik denk dat de mindset van een cruciale groep mensen in de samenleving heel besmettelijk kan worden. En dat, als die groep groot genoeg is, het systeem echt kan omslaan.”
🎧 Luisteren
Je kan het interview met Merlijn Twaalfhoven ook beluisteren via Soundcloud (hieronder) of in je favoriete podcastapp zoals Spotify, Apple Podcasts en App Mind.
“Ik heb heel sterk het gevoel dat het aan ons is”, zegt componist en oprichter van The Turn Club Merlijn Twaalfhoven als we aan een lange tafel van The Turn Club in het souterrain van een groot pakhuis aan de Nieuwe Herengracht in Amsterdam hebben plaatsgenomen.
“Omdat,” gaat hij verder, “in ieder van ons die capaciteit zit om op een speelse manier in het leven te staan, daarmee nieuwe mogelijkheden te zien en creatief te zijn.
Spelen is inderdaad wel iets dat we heel erg terzijde schuiven en vaak al afleren op school: niet te veel spelen, maar presteren. En ik geloof dat alleen wijzelf weer die focus op prestatie en succes kunnen ‘turnen’ naar een focus op de betekenis, de waarden en de relaties die we hebben.
“Als we het spoor van het verbinden hervinden en dat in de plaats leggen van het spoor van separatie, geloof ik echt dat dit uiteindelijk tot een revolutie in het systeem zal leiden.
”
Dat is echt iets dat in onszelf moet gebeuren. Als we het spoor van het verbinden hervinden en dat in de plaats leggen van het spoor van separatie, geloof ik echt dat dit uiteindelijk tot een revolutie in het systeem zal leiden
Ik denk dat de mindset van een cruciale groep mensen in de samenleving heel besmettelijk kan worden. En dat als die groep groot genoeg is het systeem echt kan omslaan.
Natuurlijk ook dankzij de activisten die op hun manier een blokkade opwerpen. (Social designer Hilary Cottam stelt hier op Re-story dat deze activisten een essentieel onderdeel zijn van wat zij de vijfde sociale revolutie noemt)
Of dankzij de juristen die zeggen: 'kijk eens, er zitten gaten in de wet met belastingontduiking en vervuiling die we allemaal naar verre landen outsourcen’. (Advocate Linli Pan-Van de Meulebroeke is daar een mooi voorbeeld van, lees of beluister hier ons interview met haar). Die strijd is ook heel hard nodig, maar het kan niet zonder een verandering in de mindset van eigenlijk alle mensen.”
Met Merlijn aan tafel in The Turn Club in Amsterdam
Speelruimte
Merlijn vertelt in Het is aan ons over zijn weg naar het conservatorium met heel veel oefenen en discipline. Toch heeft hij wat hij de kunstenaarsmindset noemt kunnen behouden of hervinden.
Merlijn: “Het conservatorium is natuurlijk een heel competitieve omgeving waar het heel duidelijk is wat succes is en wat mislukken betekent. Op elk moment weet je waar je zit op de ladder naar het succes.
Je weet ook precies waar je zit in het orkest. Een stoel naar links, naar rechts of naar voren betekent een promotie in het orkest. Het is echt een pikorde. Ik heb begrepen dat zelfs mensen die vooraan zitten een ander salaris krijgen dan mensen die achteraan zitten.
Voor mij was het naast dat ik met mijn altviool bezig was, veel belangrijker dat ik ook ging componeren. Het maken van nieuwe muziekstukken gaf me de ruimte waarin ineens heel andere wetten golden.
Competitie speelt hier nog steeds natuurlijk, want je kan allerlei vormen van erkenning en succes hebben, maar tegelijk is er veel meer ruimte voor spel en experiment, waarbij ook dingen mislukken.
Daarin heb ik zelf op een gegeven moment de zoektocht gemaakt naar een andere omgeving en ben muziek gaan maken in mooie gebouwen, natuurgebieden, het ruim van een schip en aan het strand. Dus niet zozeer in een concertzaal.
Dan heb je nog meer vrijheid, want dan heb je ook niet de setting van een concert waarbij er heel duidelijke regels zijn: musici die willen dat het stil is, publiek dat stil op stoelen zit, een beschaafd applaus en een buiging. Er komt een heel theater rondom dat muziekstuk.
Ik wilde dat theater opnieuw scheppen en een nieuwe vorm vinden om muziek te ervaren. Dat gaf me nog meer ruimte om te spelen.
Tegelijk kwam er een heel belangrijke verantwoordelijkheid want als je een concert in het bos geeft, heb je geen kaartverkoopsysteem, je hebt geen toiletten, geen garderobe en geen koffie in de pauze.
Over dat soort zaken denk je normaal niet na als je een muziekstuk wil componeren. Dat ik dit met mijn composities wel deed, zorgde voor een heleboel meer werk. Daarmee kwam ook de noodzaak om met allerlei andere mensen samen te werken.”
Vertrouwen om door de wereld te dwalen
Dat is Merlijns verhaal over de zoektocht naar zijn professionele vrijheid, maar ik heb het gevoel dat de basis veel dieper ligt.
“Ik ben absoluut in een rijke omgeving opgevoed. En niet zozeer qua financiën, maar qua mogelijkheden”, antwoordt Merlijn enthousiast als ik hem vraag welke rol zijn jeugd en opvoeding spelen in hoe hij in het leven staat.
“We woonden heel mooi dicht bij de natuur op een plek met heel veel groen. Ik kon toen ik nog maar heel klein was al urenlang in het bos gaan spelen en zelf mijn weg zoeken.
Die omgeving van mogelijkheden en het vertrouwen dat ik kreeg, voedden mijn nieuwsgierigheid en gaven me de moed om dingen te ontdekken.
En mijn ouders hebben allebei een muzikale achtergrond, dus ik kwam ook al van jongs af met muziek in aanraking. Ze gaven thuis les en organiseerden soms thuis kleine concertjes.
Maar ik geloof dat het vertrouwen en het gevoel van ‘je kan gewoon die wereld in’ echt minstens zo belangrijk zijn geweest als puur de muzikale input die ik heb gekregen.”
Kunstenaarsmindset
Zo ademt Merlijn zelf wat hij de kunstenaarsmindset noemt: een open houding om onbevangen, speels, onderzoekend én scheppend de wereld tegemoet te treden.
En vanuit die mindset organiseerde hij zelf overal ter wereld - van een vluchtelingenkamp in Jordanië, een huiskamerfestival in Jeruzalem, een oude fabriek in Zaandam, de Carnegie Hall in New York tot een VN-conferentie in Alpbach - onalledaagse, prikkelende voorstellingen.
Naast fragmenten uit de dagboeken die hij tijdens deze projecten schreef, wilde hij in Het is aan ons vooral vertellen over de rol van de kunstenaarsmindset bij de grote uitdagingen van vandaag. En hoe ook jij en ik die vrije, nieuwsgierige en daadkrachtige geest kunnen activeren.
Omdat we door de kunstenaar in ons wakker te maken grip kunnen krijgen op onzekerheid. Omdat je met die mindset een weg kan vinden door een verhaal dat nog geen woorden heeft.
Merlijn: “Uiteindelijk is het boek dus iets helemaal anders geworden, omdat ik vooral over die kunstenaarsmindset wilde vertellen en niet alleen over wat ik zo mooi heb gedaan in de Palestijnse gebieden of in vluchtelingenkampen. Dat is eigenlijk helemaal niet mijn boodschap.
Het gaat er niet om dat het zo knap van mij is dat ik daarheen ging, het gaat erom dat als we onrecht zien we ons helemaal niet machteloos hoeven te voelen: we kunnen er gewoon heen.
Dat betekent nog niet dat je een oplossing hebt, maar ik weet wel hoe belangrijk het is om contact te maken. Dat kan in principe iedereen.
Ook als je in je eigen omgeving te maken krijgt met onrecht, vervuiling of sociale ongelijkheid hoef je niet alleen maar een petitie te tekenen of te wachten tot de overheid iets doet.
“Contact is een essentiële voorwaarde voor een ontwikkeling. Zonder contact en verbinding zal een oplossing ook niet slagen.
”
Je kan contact maken en dat contact is een essentiële voorwaarde voor een ontwikkeling. Zonder contact en verbinding zal een oplossing ook niet slagen.
Die verbinding zie ik ook als een eerste aspect van die kunstenaarsmindset: het vermogen om heel open waar te nemen, om je zintuigen heel scherp te maken en te zien wat er is.
En dan bedoel ik vooral wat er mooi is. Je kan natuurlijk al heel snel zeggen wat het probleem is, maar dan zijn we al aan het analyseren en aan het denken en dat denken is heel erg gekleurd.
Wij zien iets als een probleem omdat we daar een bepaalde ervaring of een bepaalde kennis van hebben. Maar we kunnen ook gewoon waarnemen en zien hoe het is of wat er is zonder meteen een oordeel te vellen.
Dat zie ik als een aspect waar kunstenaars heel goed in zijn: observeren. Het gaat vooral om de aandacht die je hebt voor je omgeving. De tijd die je neemt om er te zijn.”
Fotograaf onbekend
Contact maken
Wat Merlijn vertelt doet me spontaan denken aan een situatie. We vertrokken vroeg met de trein naar Amsterdam en in de stationshal van Gent Dampoort lagen twee mannen te slapen. Wat me opviel, is dat een van hen zijn schoenen heel netjes aan zijn voeteneinde had neergezet.
Er slaapt ook vaak een man op een bed gemaakt van houten pallets naast de bankautomaat van BNP Paribas en dan denk ik: die bank is met ons belastinggeld wel overeind gehouden, maar deze mensen laten we in het station slapen.
Het is voor mij een voorbeeld van een onrecht in mijn directe omgeving, maar wat ik Merlijn hoor zeggen, is dat 'daar moeten we iets mee doen' niet het eerste is waar je aan moet denken als je dat waarneemt.
Merlijn: “De kunstenaarsblik ziet die schoenen, de blik van een activist ziet ‘we moeten het systeem veranderen’ en een hulpverlener ziet ‘we moeten helpen’.
En dat is natuurlijk ook belangrijk, maar degene die die schoenen zo netjes ziet staan, die ziet een dimensie die anderen niet zien en die dimensie kan soms een sleutel zijn.
Er zijn natuurlijk zoveel situaties die onwenselijk zijn, dus er is een hele grote vraag: waar kies je voor? Of wat komt er op je pad? Ik geloof dat je niet met alles iets moet, maar zeker niet met niks iets moet.
Als je iets wilt betekenen voor iemand die dakloos is dan is het heel eenvoudig om een keer contact te maken en aandacht te hebben voor deze persoon.
Dan zie je waarschijnlijk meteen ook al dat er een volgende stap in zicht komt. Misschien een stap die je zelfs niet zag aankomen.
Een volgende stap is niet meteen het oplossen. Een volgende stap gaat over ‘wat ervaar ik?’ of ‘wat voor gevoelens spelen een rol?’ Want gevoelens schuiven we heel snel aan de kant. Ze kunnen tegenstrijdig of complex zijn.
Het kan best zijn dat je denkt: dit is een zielig persoon. Maar misschien is het wel een heel onaardig persoon. En dan krijg je een soort tegenstrijdigheid van: ik wil jou eigenlijk helpen en ik dacht dat jij dan heel dankbaar zou zijn. Misschien is diegene helemaal niet dankbaar of ontstaat een vreselijk complexe situatie.
Er komen heel complexe gevoelens naar boven als je verbinding maakt met zoiets. Ervaar dat eens. Wat voor een gevoel ontstaat er? Welke gevoelens kan je toelaten, kan je verwerken, kan je omzetten? Je kan die ervaring dan met anderen gaan delen.
Ik stel me nu even die dakloze voor die daar ligt. Misschien zit er wel een zekere schoonheid in. Misschien heeft hij wel een verhaal waar heel veel moed bij komt kijken. Misschien heeft hij voor situaties gestaan waar ik zelf ook niet uit zou komen. Het is dus ook zoeken naar diepere lagen in zo'n verhaal.”
Met Merlijn op stap door Amsterdam
Naast het interview gingen we ook met Merlijn Twaalfhoven op stap door Amsterdam. Je kan hier een paar fragmenten beluisteren die mooi illustreren wat Merlijn met die kunstenaarsmindset bedoelt.
Fotocredit Over contact maken gesproken. We hadden geen foto gemaakt van het Holocaust Namenmonument (geluidsfragment links). Via Insta kwam ik in contact met Amsterdams straatfotograaf Menno Alberts - @instamenno_ Dank Menno voor de foto van het holocaustmonument in aanbouw.
Verbindingen herstellen
Verbinding is hét sleutelwoord in het verhaal van Merlijn. Ik zeg eigenlijk altijd gedag tegen zwervers in het station, maar als hij zegt: ‘ga contact maken met die dakloze’ dan vind ik dat ook wel een beetje eng. Zijn we niet verleerd hoe we echt contact maken met elkaar?
Ik zeg wel eens dat het grootste succes van het neoliberalisme is dat het ons heeft doen geloven dat we het allemaal alleen moeten kunnen. Het mantra There Is No Alternative was het adagium van de Britse premier Margaret Thatcher en de Amerikaanse president Ronald Reagan tijdens de crisistijd van de jaren tachtig in de vorige eeuw. Vandaag zie je een revival.
“Ja,” beaamt Merlijn, “Daarom zie ik het herstellen van verbindingen als een centrale opdracht. Zeker in de Reagan/Thatcher-tijd is heel duidelijk neergezet dat alles los is van elkaar.
Je moet je eigen werk hebben, je eigen inkomen, je eigen status, je eigen succes. Dat succes kan je dan claimen en mag je bezitten. Het betekent dat je geslaagd bent in het leven.
Dat principe gaat over het verbreken van verbintenissen: there’s no such thing as society. Het weefsel wordt afgeschaft en we zijn allemaal individuen die met elkaar hun behoeften najagen en dat leidt tot fantastisch mooie spullen, die spullen zijn ook fantastisch goedkoop en we hebben ook de vervuiling fantastisch ver weg gezet.
“Een verhaal is typisch de verbintenis. Losse gebeurtenissen, losse personages en losse zaken worden door een verhaal met elkaar in verband gebracht.”
Hoe kunnen we dat versnipperde beeld vervangen door een beeld van verbintenissen? Een verhaal is typisch de verbintenis. Losse gebeurtenissen, losse personages en losse zaken worden door een verhaal met elkaar in verband gebracht. De kunst om verhalen te vertellen betekent meteen al de kunst om verbindingen te leggen.
Om het voorbeeld van die dakloze verder te onderzoeken: op het moment dat je gaat luisteren naar iemands verhaal zie je hoe zijn of haar lot verbonden is met veel meer dingen. Dat is een complex en groot geheel. En dan kom je ook zaken tegen over hoe wij de wereld georganiseerd hebben.”
Een stem die allang tot je spreekt
Merlijn: “Ik geloof dat het zien van die verhalen achter de incidenten heel belangrijk is. Dat is een heel grote uitdaging want we zitten in een wereld waarin informatie ook allemaal in brokjes en snippers komt. Een soort confetti van sensationele dingen.
Als je gewoon het nieuws volgt, dan zijn het allemaal gebeurtenissen. Dan heb je echt het idee van: er is iets misgegaan hier, er is een schandaal daar, er is een aardbeving of een pandemie. Dat zijn allemaal grote ongelukken. En soms is iemand schuldig en dan is dat ook weer een incident.
Een analyse, boek of documentaire laat je iets van de verbanden zien, maar kan je dat ook ervaren? Kan je het ook voelen? Kan je ook zelf die verbanden meemaken?
“Ik geloof dat we allemaal kunnen beseffen dat we niet het publiek zijn dat naar een theaterstuk kijkt wat we het wereldtoneel noemen.
”
Pas als je ze zelf ervaart, merk je ook dat je ze kan beïnvloeden. Dat je een personage bent in dat grote verhaal.
Ik geloof dat we allemaal kunnen beseffen dat we niet het publiek zijn dat naar een theaterstuk kijkt dat we het wereldtoneel noemen.
Op dat toneel zijn de politici of Hamas en Israël met elkaar bezig en wij zitten in de zaal en kijken. Nee, wij staan zelf ook op dat wereldtoneel, want we leven nu en we hebben invloed op onze omgeving.
In de zaal zitten de generaties die nog niet geboren zijn. Zij zullen ooit naar ons kijken en denken: hoe speelde mijn opa of oma hier een rol? Wat kon hij of zij betekenen?
En ik geloof dat iedereen een rol heeft als je het gewoon maar kan zien. Dat is de basis van die kunstenaarsmindset: ga eens echt waarnemen en laat je raken. Laat je pakken en voel wat het met je doet.
Dan is er waarschijnlijk echt een stem die allang tot je spreekt. Je weet allang waar je goed in bent en je ziet ook al waar het nodig is, maar je hebt nog net even die stap nodig om datgene waar je heel goed in bent te brengen naar een plek waar het hard nodig is.”
Merlijn Twaalfhoven op Re-story Droom(gaard)festival
In het laatste weekend van augustus (27, 28 en 29 augustus 2021) organiseren we het Droomgaardfestival in de boomgaard van Eric Boydens (hier een interview met hem).
Een weekend vol natuur, dromen, verhalen, muziek, kunst, schoonheid, onverwachte ontmoetingen en met wat daar ter plekke ontstaat.
Merlijn Twaalfhoven brengt daar de Tegentijdse Tocht (een tocht door de diepe tijd, een ontmoeting in de toekomst, een belofte aan een onbekend maar dierbaar persoon en een beweging van tijdrebellen) en een workshop/gesprek over onze rol als Goede Voorouder en waarom we daar een kunstenaarsmindset bij nodig hebben.
Een vraag voordat je hier vertrekt …
Wat ons interesseert is wat de Re-stories die we maken met jou doen!
Heb jij een ervaring van een observatie, een gebeurtenis, een contact die je anders naar het leven heeft doen kijken, deel het via de comments hieronder.